نقش عوامل طبیعی در فرسایش زمین

   
اغلب افرادی که به کوهنوردی می‌روند یا در جاده‌های کوهستانی یا کویری سفر می‌کنند در مسیر خود به کوه‌ها و صخره‌های فرسایش یافته برخورده‌اند که برخی از آنها دارای اشکال عجیبی هستند. معمولاً افرادی که با فرسایش‌های طبیعی آشنایی ندارند، در ذهن آنها این پرسش به وجود می‌آید که این اشکال چگونه پدید آمده‌اند. در این مطلب به عوامل گوناگون فرسایش طبیعی و چگونگی عملکرد آنها می‌پردازیم.
عموماً سنگ‌های پوستة زمین از موادی سخت و محکم تشکیل شده‌اند که به آن‌ها کانی گفته می‌شود. مقاومت کانی‌ها در برابر عوامل فرسایش متفاوت است به گونه‌ای که گاهی سختی و استحکام خود را از دست می‌دهند و در نهایت خرد می‌شوند. در ادامه به طور مختصر به شرح هر یک از عوامل طبیعی فرسایش می‌پردازیم.

	هوازدگی سنگ‌ها تحت تأثیر عوامل فیزیکی، شیمیایی، گیاهی و حیوانی در معرض تخریب قرار می‌گیرند. رطوبت، تغییرات دما و آب و هوا جزء عوامل فیزیکی و شیمیایی فرسایش سنگ‌ها به شمار می‌روند. رطوبت موجود در بین منافذ سنگ‌ها در فصل سرد سال منجمد شده و افزایش حجم پیدا می‌کند که این عمل باعث متلاشی شدن سنگ می‌شود. گرم و سرد شدن مکرر دما بر روی سطح زمین سنگ‌ها را سست و در معرض فرسایش قرار می‌دهد. آب نیز به عنوان یک عنصر شیمیایی وقتی با هوا ومواد موجود در سطح زمین ترکیب شود با ایجاد فعل و انفعالات شیمیایی و تأثیر آن در سنگ‌ها زمینه تجزیه و تخریب آن‌ها را فراهم می‌آورد. ریشه گیاهان در درون سنگ‌ها و درون زمین درز و شکاف فراوانی ایجاد می‌کند. جانورانی همچون موش‌های صحرایی، مورچه‌ها و کرم‌ها با ایجاد فضا در بین لایه‌های خاک سبب تخریب خاک و جابجایی آن می‌شود. باد در زمان وزش باد، خاک و ماسه از سطح زمین کنده می‌شود و این ذرات را با خود حمل می‌کند در نتیجه در مسیر وزش خود به سنگ‌های دیگر ضربه وارد می‌کند و سبب سایش بیشتر آن‌ها می‌شود. در این زمان قدرت سائیدگی باد افزایش می‌یابد. همچنین باد باعث غلطیدن سنگ‌ها و ایجاد اصطحکاک بین آنها می‌شود و در نهایت این عمل به خرد شدن سنگ می‌انجامد. باران ریزش قطرات مداوم باران بر سطح سنگ‌ها باعث شکستن و حل شدن مواد موجود در آن می‌شود و منجر به پدید آمدن حفره‌هایی در سنگ می‌شود که در نهایت سنگ را در برابر عوامل فرسایش دیگر ضعیف و شکننده‌ می‌سازد و نیز جمع شدن آب باران به شکل جویبارهای کوچک باعث فرسایش طبقات زمین می‌شود. رودخانه‌ها جریان‌های آب عمل حفر و فرسایش مواد موجود در آب را به همراه دارد. آب در مسیر خود با شدت قطعات سنگ را کنده و با سایش آنها به یکدیگر و سپس با حل کردن آنها در خود سبب فرسایش بستر خود که همان زمین است، می‌شود. هرچه مقدار آب رودخانه‌ها بیشتر باشد عمق بستری که در معرض فرسایش قرار می‌گیرد نیز افزایش می‌یابد. فرسایش در مسیر رودخانه‌ها یکسان صورت نمی‌گیرد زیرا در نقاطی که سنگ‌های سخت و مقاوم در مسیر رودخانه قرار دارند، فرسایش کمتری صورت می‌گیرد و گاهی نیز مقاوم بودن سنگ‌ها به حدی است که رود مسیر خود را تغییر می‌دهد و از طریق مناطق سست‌تر به راه خود ادامه می‌دهد. در نقاطی نیز سنگ‌ها از پایداری و سختی بسیار کمتری برخوردارند و جریان رودخانه عمق بیشتری را حفر می‌کند و در نتیجه فرسایش در این مناطق بیشتر اتفاق می‌افتد. یخچال‌های طبیعی توده سنگین یخ هنگام لغزیدن بر روی سنگ‌های بستر خود مانند آب جاری، کف بستر خود را می‌ساید و کم‌کم آن را می‌تراشد و خرده سنگ‌ها و قطعه‌های سنگی را که از کف بستر جدا می‌سازد با خود می‌برد. تمام این مواد که به یخ چسبیده است با آن حرکت می‌کند و در طول مسیر حرکت خود سبب فرسایش سنگ‌های زیرین خود می‌شود. دریاها و دریاچه‌ها حرکات آب دریاها و دریاچه‌ها اثرات تخریبی فراوانی در سواحل آنها دارند. امواج دریاها باعث خردشدن سواحل می‌شوند و نیز سنگ‌هایی که در اثر این امواج به ساحل برخورد می‌کنند نیز در تخریب سواحل نقش عمده‌ای دارند. آب‌های زیرزمینی آب باران، برف و قسمتی از آب رودخانه‌ها در زمین نفوذ می‌کند. هر اندازه زمین قابلیت نفوذ بیشتر و شیب کمی داشته باشد مقدار آبی که جذب می‌کند بیشتر است. این آب کم‌کم داخل ذرات خاک می‌شود و از لایه‌های زمین عبور کرده و مقدار زیادی نمک‌های انحلال‌پذیر را در خود حل می‌کند و در صورت اضافه شدن دی اکسید کربن به آب قدرت انحلال آن فوق‌العاده بالا می‌رود.عمل فرسایش آب‌های زیرزمینی را می‌توان در غارها و حفره‌ها مشاهده کرد. زمین لغزش زمین لغزش به حرکت توده‌های بزرگ سنگ و خاک گفته می‌شود. زمین لغزش ممکن است در اثر عوامل مختلفی مانند زلزله، آب‌های سطحی، آب‌های زیززمینی و غیره به وجود می‌آید. زمین‌لغزش معمولاً به یکباره انجام می‌شود و گاهی نیز در چند مرحله صورت می‌گیرد. یکی از فراوان‌ترین حالت‌های زمین لغزش در طبقات رسی ایجاد می‌شود زیرا از آن جا که میزان تخلخل این سنگ‌ها زیاد است در اثر بارندگی آب زیادی جذب می‌کنند و وزن آنها بیشتر می‌شود و از طرف دیگر مرطوب شدن رس باعث لغزندگی آن شده و در این حالت طبقات مختلف زمین به راحتی روی هم می‌لغزند.