کردستان و گیاهان دارویی

 اسرین مقصودی - خبرنگارآفرینش
کردستان دارای کوههای مرتفع و زیبا و ابشارها و مراتع و رودخانه هایی با چشم اندازهای جذاب و جنگلهای انبوه با میوه های طبیعی که سرشار از گیاهان دارویی و غذایی و حتی ناشناخته می باشد و گیاهان موجود در ان را شاید نتوان در هیچ جای این کره خاکی  یافت و جود دارد اما به دلیل نا اگاهی و بی توجهی مسئولان تنها مقادیر اندکی از انها برای مردم شناخته شده هستند که ان هم با استفاده و تجربه  پیشینیان بدست امده اند.
کردستان کنونی که بخش اصلی سرزمین باستانی ماد 

است از دیرباز مسکن اقوام و تیره های ایرانی تبار کرد بوده است  این سرزمین با توجه به شرایط خاص کوهستانی و داشتن اب و هوای  معتدل محل مناسبی برای رشد و نمو انواع و اقسام گیاهان و روئید نیهای طبیعی بوده و مردم  این دیار به مرور زمان با خواص بسیاری از  نباتات و رستنی های ان سرزمین اشنایی پیدا کرده اند که ضمن استفاده خوراکی برای خود دامهایشان در رفع و چاره گری دردها و امراض نیز از انها سود برده اند که سابقه استفاده از ان را به سده" ششم قبل از میلاد بر می گردد زیرا زرتشت پیامبر و طبیب ایرانی در حدود سال 600 ق م در این سرزمین زیسته و بنا به قول مستشرقین از خاندانهای  ماد بوده است.
خانم (هینی هانس)از حکیم کردی که مرد روستایی مار گزیده را از مرگ می رهاند( اولیا چلبی) سیاح ترک که به سال 1065 ه در سرزمین های تحت لوای امپراتوری عثمانی گشته و از مناطق کردنشین ان سامان دیدن کرده در سفرنامه اش از حکیمان و جراحان و شکسته بندان ماهر کرد نام برده که هر کدام شهره عصر خویش بوده اند در این رهگذر  در امارت نشین بدلیس از حکیم ملا مسیی حکیم ملا قره سجا و ساریلی زاده یاد می کنند و می گوید چون اینجا کردستان است و پر از اشوب و جنگ به حکیمان ماهر نیز نیاز دارد.
و سپس از جراحان زبده ای چون استاد حیدر فرزند شباره صوفی قلی و شریف علی نام می برد که در جراحی و شکسته بندی مهارت داشته اند و هنوز هم که هنوز است در روستاها شکسته بندهای ماهر یافت می شود.
اولیا چلبی از حکام امارت بدلیس (عبدالله خان) به عنوان پزشکی ماهر یاد می کند و می نویسد در فلسفه و علوم جسمانی و علوم دینوی و کیمیا و سیما مهارت  فراوانی داشته و در ردیف جالینوس . بقراط . سقراط و فیلوس بوده است  وی در مورد حکیم عبدال خان اضافه می کند که وی نبض شناس و داروساز بی  مانندی است  به طوری که پیرمرد 80 ساله ای از کار افتاده و یا معتاد را که به وی مراجعت می کند شفا می دهد و نفس مسیحا دارد و در جراحی و شکسته بندی همتا ندارد و دامپزشک مهمی نیز بوده اولیا خان سپس در مورد نحوه جراحی چشم که خود شاهد ان بود به درازا بحث می کند و از مهارت عبدال خان در چشم پزشکی و جراحی چشم تمجید می کند و هنگامی که اولیا چلبی  شاهد فروپاشی  امارت بدلیس بود از کتابهای نفیس عبدال خان  یاد می کند و مقدار انها را بار 7 شتر می خواند و می نویسد در میانشان چند نقشه" رنگی وجود داشت که  تماشا گر را به حیرت می انداخت زیرا بر ان نقش و شکل انواع و اقسام گیاهان دارویی و پزشکی و اعضای تن  ادمی کشیده شده بود.
 مینورسکی نیز در کتاب (کردها) به حکیمان و پزشکان ماهر کرد اشاراتی دارد و نحوه کار انها را  می ستاید اما در بین کردها تنها مردان به پزشکی سنتی اشتغال نداشته اند بلکه زنان نیز دوشا دوش  مردان در این عمل انسانی و اسلامی سهیم بوده اند.
دکتر ماوکز فرانسوی) در سال 1948 م در کردستان ترکیه حکیمی را دیده که به جای پنی سیلین از یک نوع گیاه گندیده استفاده می کرد .در منظومه سواره به هنگامی که قهرمان مرد منظومه در نبرد با عثمانی  زخمی میشود و پزشکان از علاج او عاجز می شوند نامزدش خطاب به حکیمان می گویید که به وی دست نزنید تا خودم از هل.دارچین.قزنقل. و زنگ گوشواره و عرق گرم مرهمی برایش درست کنم.
کامپانیل) گفته است که کردها برای مداوا از انواع و اقسام گیاهان استفاده می کنند .کورله(kuzele) گیاهی است که عرق آن برای پیش گیری از سکته قلبی مورد استفاده کردها است و انان از برگ گل الاله قرمز برای تسکین درد معده و از بین بردن درد صفرا و از گل نیلوفر برای پایین اوردن تب و از رازیانه برای امراض قلبی و ریحان برای زخم معده استفاده می کردند.
 امروزه نیز این طبیبان سنتی با گسترش و پیشرفت شبکه درمانی همچنان فعالیت می کنند و در مناطق کردنشین ایران نیز حکیمان سبدلو جراحات و زخمها را با گیاهان و مواد طبیعی التیام می بخشند و سپس با گردی مخصوص سبز رنگ که از برگ گیاهان تهیه می شوند زخم ها را مداوا و پانسمان می کنند در منطقه مهاباد نیز خانواده های مولو    ی .ملا مولود تا همین چند سال قبل به طبابت سنتی اشتغال داشتند و در مداوای چشم با مایعی بنفش رنگ تراخم و امراض چشم را شفا می دهند و صوفی مصطفی پسوه ای در مهاباد دکانی داشت که خود داروها را از کوههای اطراف مهاباد جمع می کرد اما متاسفانه وی نیز با ان همه اطلاعات فوت کرد در سردشت نیز خانواده کاکه ناصر نصیری با داشتن اطلاعات زیاد و داشتن مغازه ای مملو از گیاهان دارویی هنوزهم   به طبابت و خدمت به مردم می پردازند.
با آغاز فصل بهار و رویش انواع گیاهان خوراکی بهاری درکوهپایه ها و مراتع سرسبز کردستان، برداشت و مصرف محصولات گیاهان خوراکی آغاز شد.
در فصل بهار مردم کردستان طبق یک سنت دیرینه به طور گسترده به مصرف انواع گیاهان خوراکی که در بیشتر مناطق استان می روید روی می آورند.
مردم کردستان از گذشته دور مصرف گیاهان خوراکی وحشی در فصل بهار را یک ضرورت دانسته و گروهی از مردم در این فصل گیاهان را جایگزین مواد پروتئینی می کنند.
گروهی نیز مصرف گیاهان خوراکی را شفابخش می دانند و طبق سفارش پزشکان سنتی برای درمان بیماری های خود از آنها استفاده می کنند. هم اکنون ا نواع  مختلفی ازگیاه خوراکی، دارویی و صنعتی در کردستان برداشت می شود که مصرف آنها از روزگاران گذشته مرسوم بوده است.
مهم ترین گیاهان خوراکی کردستان شامل جعفری کوهی، ریواس، کنگر، اسفناج وحشی، شنگ، گیافه، گل گاوزبان، قاریاغی، نعنا کوهی، سولان، موسیر، پونه، قارچ کوهی و پیچک است که رویش این گیاهان علاوه بر تامین بخشی از مواد غذایی مورد نیاز مردم، منبع درآمد مناسبی برای روستائیان منطقه است.
استان کردستان  از عمده ترین مناطق رویش گیاهان وحشی خوراکی در کشور به شمار می رود.
با توجه به اهمیت گیاهان معطره که جزو گیاهان دارویی بشمار می آیند. این طرح بمنظور شناسایی گونه ها، رویشگاهها و ویژگیهای اکولوژیک چهار جنس گیاه معطر فوق که جزو پرمصرف ترین گیاهان معطر در کردستان هستند انجام شد. نتایج حاصل اجرای طرح نشان داد که آویشن با بیشترین تعداد گونه و بیشترین تنوع در استان در اکثریتهای مرتعی بویژه در مناطق مرتفع با ارتفاع حدود 2000 متر از سطح دریا بالاتر از آن و غالبا در شیبهای شمال و شمال غربی رویش دارد. مشا با یک گونه در استان در غالب مناطق مرطوب (کنار آبراهه های دائمی، چشمه ها و...) در همه ارتفاعات دیده می شود. آویشن برگ باریک دارای یک گونه پایا می باشد و در بیشتر نقاط استان همراه آویشن دیده می شود. راوانی این گیاه در سطح کم تر از آویشن است . خوشاریزه گیاهی است پایا و دارای یک گونه در استان کردستان است . این گیاه غالبا نقاط مرغوب زراعی را انتخاب می کند و در نقاط محدودی اطراف سنندج و فروه و کامیاران رویت دارد.