زمین شناسی محیط زیست

اصول و مفاهیم اصلى جهت درک زمین شناسى محیط زیست، در قالب هشت اصل آورده شده است که در زیر به هر یک از این اصول به طور اختصار شرح داده مى شود.
اصول اول
اولین مشکل زیست محیطى، افزایش جمعیت است. کل اثر محیط یک فرآیند به این صورت تعریف شده است:
تعداد جمعیت X اثر آن فرآیند روى یک نفر = کل اثر محیط یک فرآیند

بنابراین هر چه تعداد جمعیت افزایش یابد اثر کل آن فرآیند بر روى محیط زیاد خواهد بود. این مشکلات ناشى از افزایش جمعیت به نام بمب جمعیت معروف است. با افزایش جمعیت مشکلاتى از قبیل کاهش ذخایر و مشکلات زیست محیطى مانند آلودگى آبهاى زیرزمینى و سطحى و تولید زباله هاى خطرناک به وجود مى آید. 
  

 

اصل دوم
زمین اساسا یک سیستم بسته است و براى حل مشکلات زیست محیطى باید نرخ تغییرات و واکنش ها و زمین را بدانیم هر سیستم از چند جز تشکیل شده است و آن اجزا از یکدیگر تاثیر بر مى دارند. مثلا کره زمین داراى چهار جز اتمسفر، هیدروسفر، بیوسفر و لیتوسفر است و تغییر در هر کدام، ممکن است روى دیگرى تاثیر بگذارد. پس هر جز تمایل به تغییر دارد به عبارت دیگر هر چیز روى چیز دیگر اثر مى گذارد. این را اصل وحدت محیط مى گویند.
اصل سوم
زمین تنها محیط قابل سکونت است و ذخایر آن محدود هستند. این اصل در واقع دو قسمت دارد، قسمت اول اینکه زمین تنها محیط قابل سکونت است که در دسترس ما است و قسمت دوم اینکه گر چه ذخایر کمى قابل بازیابى هستند ولى بسیارى از آنها قابل بازیابى نیستند. لذا در آینده باید به این فکر بود که بازیابى از بیشتر ذخایر صورت بگیرد. حتى آبهاى آلوده نیز مى توانند جز ذخایر آبى محسوب شوند.
اصل چهارم
فرآیندهاى فیزیکى که امروزه رخ مى دهند، در طول دوره هاى زمین شناسى نیز رخ داده و باعث تغییر و تحول سطح زمین شده اند. البته شدت و فراوانى این فرآیندها، بسته به تغییرات طبیعى و مصنوعى، در طول زمان متغیر بوده است. از روى مطالعه فرآیندهاى امروزى مى توان فرآیندهاى زمانهاى گذشته را بازسازى کرد. این نظریه که امروز کلید گذاشته است به نام یکنواخت سازى معروف است. البته این نظریه نمى گوید که شدت و فراوانى این فرآیندها در طول زمان ثابت بوده است یکى از مهمترین عواملى که روى شدت و فراوانى فرآیندها اثر مى گذارد، انسان است. و به عنوان مثال درست است که رودخانه ها هم در گذشته و هم امروزه، سیل ایجاد مى کنند، ولى به علت فعالیت هاى بشرى تعداد سیلها و شدت آنها ممکن است امروزه با گذشته فرق کند. این اثرات بشرى، گر چه در مقیاس جهانى ممکن است کوچک به نظر برسند، ولى در مقیاس محلى، آنها بسیار شدید مى شوند. 
  

 

اصل پنجم
همیشه فرآیندهاى زمین شناسى براى بشر خطرناک بوده اند (البته نه همه آنها) لذا خطرات طبیعى باید شناسایى شوند و تا آنجا که امکان دارد از آنها پرهیز گردد. بشر از زمان آغاز حیاتش در روى کره زمین، با خطرات طبیعى روبرو بوده است و تلفات داده است. اما با تکامل بشر و متمرکز شدت فعالیت هاى بشرى در محیط هاى خاص (مثل شهرها)، آلودگى محیط زیست و اثرات خطرناک زمین شناسى بیشتر مى شود. مثلا زلزله رودبار که اگر 4 میلیون سال پیش رخ مى داد و
چون مردم کمى در آنجا بودند تعداد تلفات کمتر بود ولى امروزه اثرات و تلفات آن به علت تمرکز مردم در یک محیط کوچک ،بسیار زیاد بود.
فرآیندهاى طبیعى زمین شامل فرآیندهاى اگزوژنتیک مانند هوازدگى و بارش و فرآیندهاى اندوژنتیک مثل فعالیت هاى ماگمایى مى باشند. فرآیندهاى طبیعى فوق از قیبل سیل، زلزله و فعالیت هاى آتشفشانى همیشه زندگى بشر را تهدید مى کرده اند. لذا وظیفه یک زمین شناس محیط زیست است که آگاهى هاى لازم جهت پرهیز از فرآیندهاى فوق را، تا آنجا که امکان دارد، در اختیار جامعه قرار دهد.
اصل ششم
طرحهاى استفاده از آب و خشکى و کلا طرح ریزى استفاده از منبع زمین باید طورى باشد که تا آنجا که اقتصاد اجازه مى دهد، محیط زیبا و دلنشینى را براى همنوعان ایجاد کنیم. 
  

 

اصل هفتم
اثرات استفاده از خشکى، به صورت تجمعى است. بشر با یافتن آْتش و کشاورزى و سایر منابع، تکامل یافته و همچنانکه شهرها و مزارع گسترش مى یابند نحوه استفاده از خشکى نیز متنوع مى‌شود و بدین جهت اثرات استفاده از خشکى به صورت تجمعى است. امروزه تقریبا جایى از زمین یافت نمى‌شود که تحت تاثیر فعالیت هاى بشرى قرار نگرفته باشد و هر روز هم فعالیت بشر، اثرات بیشترى روى محیط زیست مى گذارد. البته گر چه اثرات انسان در مقایسه با اثرات و انرژى کوهسازى آتشفشانها و انرژى رودخانه ها و غیره کمتر است اما در محیط هاى شهرى و بشرى بسیار زیاد و موثر هستند و مى توانند منجر به فاجعه شوند. مرگ، افزایش جمعیت، کاهش ذخایر و صنعتى شدن عواملى هستند که احتمال وقوع فاجعه را افزایش مى دهند. در اثر این عوامل نه تنها مشکلاتى از قبیل از بین رفتن جنگل و توسعه صحراها به وجود مى آید بلکه خطرات ناشى از زباله هاى شیمیایى و بارنهاى اسیدى نیز وجود دارد. بدترین این فعالیت بشرى، انفجارات هسته اى است.
اصل هشتم
اصلى ترین مشکله محیط یک انسان، فاکتور زمین شناسى است لذا، براى درک این محیط زیست نیاز به دانش زمین شناسى شاخه هاى آن داریم. از قبیل ژئومورفولوژى، رسوب شناسى، تکتونیک، هیدروژئولوژى، زمین شناسى اقتصادى و زمین شناسى مهندسى .