فسیل شناسى یا دیرینه شناسى یا پالئونتولوژى

پالئونتولوژى یا دیرینه شناسى از سه کلمه یونانى Paleos به معنى "دیرین" و Onta به مفهوم "موجودات" و Logos به مفهوم "شناخت و بحث کردن " گرفته شده است.

دید کلى
فسیل شناسى بحث درباره گیاهان و جانورانى است که سابقا در سطح زمین زندگانى کرده‌اند. بقایا و اثراتى را که از گیاهان و جانورانى در رسوبات مختلف زمین دیده مى‌شود، فسیل مى‌نامند و فسیل شدن عبارت از مجموع پدیده‌هایى است که در نتیجه آن آثار و بقایاى گیاهان و جانوران در رسوبات مختلف زمین حفظ مى‌شوند. نخستین شرط لازم براى اینکه جانور یا گیاهى فسیل شود این است که گیاه یا جانور در هواى آزاد نماند و بواسطه خاک یا عوامل دیگر محفوظ گردد و در میان رسوبات جاى گیرد. بنابراین هر چه جانور یا گیاه کوچکتر باشد، بهتر باقى خواهد ماند. در صورتى که جانوران بزرگ به ندرت باقى مى‌مانند و بصورت فسیل دیده مى‌شوند.

تاریخچه
فسیل شناسى از زمانهاى قدیم مورد بحث و توجه انسان واقع شده ، حتى انسانهاى دوره پارینه سنگى اکثرا در صدد تجسس و تحقیق فسیل بر آمده و آنها را کلکسیون مى‌نموده‌اند. عده‌اى دیگر ، از این فسیلها به عنوان زینت استفاده مى‌کردند (گردنبند و گلوبند و غیره ). این فسیلها که به توسط انسان جمع ‌آورى شده در اکثر غارهاى فرانسه و بلژیک و مصر دیده مى‌شوند.

سیر تحولى و رشد
* آناکسیماندر ( 6 قرن قبل از میلاد ) عقیده داشته است که زمین در اثر تغییراتى به حالت کنونى در آمده ، البته عقاید او متکى به اطلاعات فسیل شناسى و زمین شناسى بوده است.
* فیثاغورث که پیشواى پیتاگوریسینها بوده چنین مى‌نویسد: قبول کنید که هیچ چیز در این دنیا از بین نمى‌رود بلکه تغییر صورت مى‌دهد و به اشکال دیگرى در مى‌آید. کوههاى مرتفع امروزى قعر دریاهاى قدیمى مى‌باشند و یافتن صدفهاى دریایى در این کوهها دال بر این امر است.
* ارسطو ( 400 سال قبل از میلاد ) تحقیقاتى در جانور شناسى و تشریح مقایسه‌اى و رویان شناسى کرده است نامبرده عقیده دارد که طغیان دریا در روى خشکیها باعث مى‌شود که فسیلها به وجود آیند.
* فالوپ معتقد بود که فسیلها در نتیجه تخمیر زیرزمینى تشکیل گردیده‌اند.
* ابو على سینا پزشک و طبیعیدان معروف ایرانى معتقد بود که فسیلها حیوانات زنده‌اى بوده‌اند که سابقا در سطح زمین مى‌زیسته‌اند.
* اردان در سال 1552 اعلام کرد صدفهایى که در نواحى دور از دریا پیدا مى‌شوند معلوم مى‌دارند که آن نواحى سابقا به واسطه دریا احاطه شده‌اند.
* لامارک ( 1832 ـ 1744 ) کتابى به نام فلسفه جانور شناسى فراهم آورده و در این کتاب طریقه اشتقاق جانوران را از یکدیگر بیان کرده است.
* داروین ( 1882 ـ 1809 ) براى مطالعه شعب علوم طبیعى در سن بیست و دو سالگى عازم آمریکا مى‌گردد و در همین آزمایشگاه طبیعت است که علوم طبیعى را فرا مى‌گیرد و تئورى تکامل و تغییرات تدریجى براى او آشکار مى‌گردد. به عقیده وى اشکال مختلف جانوران از یکدیگر منشعب مى‌گردند.
انواع فسیل شناسى
* فسیل شناسى گیاهان
* فسیل شناسى جانوران 
  

 

انواع فسیلها
فسیلهاى شاخص
این فسیلها داراى گسترش جغرافیایى وسیع بوده ولى در زمان کوتاه زمین شناسان مى‌زیسته‌اند. مانند فسیل آمونیت که منحصرا در کرتاسه میانى وجود داشته است.

فسیلهاى غیر شاخص
این فسیلها تقریبا در تمام دوره‌ها و یا دورانهاى زمین شناسى وجود داشته‌اند و شاخص زمان معین و کوتاه زمین شناسى نیستند. مانند برخى دوکفه‌اى‌ها ، شکم پایان ، مرجانها و غیره.
 
فسیلهاى رخساره
فسیلهایى هستند که ارزش پالئوژئوگرافى آنها بیش از اهمیت بیوستراتیگرافى آنهاست. این فسیلها مى‌توانند معرف وضعیت جغرافیایى زمان زیست خود از نظر آب و هوا و سایر شرایط محیط زیستى باشند. مثلا فسیل کلنیه‌اى مرجانى حاکى از محیط ساحلى دریا و آب و هواى استوایى تا نیمه استوایى است.

کاربرد فسیلها در زمین شناسى
* مهمترین کاربرد فسیلها در تعیین سن طبقات زمین مى‌باشد.
* فسیلها معرف شرایط محیطى جغرافیاى دیرینه بوده و در این مورد اطلاعات با ارزشى را در اختیار دانشمندان قرار مى‌دهند.