کلزا (oilseed rape)

کلزا (Brassica napus) یکی از مهمترین گیاهان روغنی بوده و از اولین گیاهانی است که اصلاح آن به روش‌های معمول و نوین انجام شده است.  روغن کلزا به دلیل دارا بودن مقادیر اندک اسیدهای چرب اشباع به عنوان روغن سالم شناخته شده است. از مهمترین ترکیب اسیدهای چرب روغن کلزا می‌توان به اسید‌پالمیتیک (٠ : ۱۶)، اسید‌استئاریک (٠ : ۱۸)، اسید‌اولئیک (۱: ۱۸)، اسید‌لینولئیک (۲: ۱۸) و اسید‌لینولنیک (۳: ۱۸) اشاره کرد. بیشترین سهم را در روغن کلزا اسیدهای چرب ۱۸کربنه دارند. امروزه تقاضا برای روغن‌های گیاهی که دارای مقادیر بالای اسیدهای چرب اشباع می‌باشند، به دلیل ارتباط این اسیدهای چرب با بیماری‌های قلبی و عروقی، در حال کاهش است. همچنین روغن‌های گیاهی که دارای مقادیر بالای اسیدهای چرب با پیوند دوگانه بیشتر می‌باشند، به دلیل پایداری اندک در مقابل حرارت منجر به کاهش عمر و دوام روغن می‌شوند. در این حالت نیاز به هیدروژناسیون شیمیایی می‌باشد که این عمل موجب تولید اسیدهای چرب ترانس می‌شود که برای سلامتی انسان مضر است.

طبقه‌بندی کلزا

در خانواده کروسیفر دو گونه مهـم زراعــی به نام های کلزا (B. napus) و شلغــم روغنــی (B. rapa) یا (B. campestris) وجود دارد. در هندوستان و پاکستان خردل هندی یا قهوه‌ای (B. juncea) نیز کشت می‌شود و در برخی از کشورها نیز مساحت‌های محدودی به کشت سایر گونه‌های کروسیفر جهت تهیه روغن اختصاص دارد. روابط ژنومی گونه‌های اصلی جنس براسیکا پیچیده است. از تلاقی بین سه گونه دیپلوئید خردل سیاه  (B. nigra)، کلم (B. oleracea) و شلغم روغنی (B. campestris) سه گونه آمفی‌دیپلوئید کلزا، خردل هندی و خردل حبشی ( B. carinata) به وجود آمده‌اند. این گونه‌ها بر اثر تلاقی طبیعی و گزینش مصنوعی در یک دوره طولانی تکامل یافته‌اند و اکثر آنها دارای تیپ‌ها و زیرگونه‌های متعدد می‌باشند که از لحاظ مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی با هم تفاوت دارند. در بین این گونه‌ها ، گونه کلم بیشترین توسعه را در این مسیر نشان می‌دهد، به طوری که انواع کلم سفید، کلم علوفه‌ای، کلم دکمه‌ای، گل کلم و غیره از آن به وجود آمده‌اند. تصویر پایین که به مثلث یو (1935) مشور است روابط ژتومی گیاهان جنس براسیکا را نشان می دهد.

بخشی از مزرعه تحقیقات کلزا در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر

تصویر مزرعه کلزا در مرحله روزت