عملکرد سازمانها (جنگل ها ومراتع)

بدون تردید منابع طبیعی تجدید شونده و وضعیت آن در سیر تحولات اقتصادی، اجتماعی جوامع مختلف جهان پیوسته نقش اساسی و سازنده داشته است . هرچند که در مقاطع مختلف زمانی و در مناطق گوناگون این نقش دارای چهره های متفاوتی بوده است .

تا قبل از صنعتی شدن جهان عمده ترین منابع تولید خوراک و انرژی از منابع طبیعی تأمین می شده است . همزمان با تحولات صنعتی این منابع به عنوان پشتوانه ای غنی و در اغلب موارد بطور بی رویه برای توسعه و تولید بیشتر بکار گرفته شده است . اما در عصر حاضر طرح مسائلی چون از بین رفتن لایه اوزن، گرم شدن تدریجی هوای کره زمین، افزایش گاز کربنیک، مسائل ناشی از بیابانزائی و نیز لزوم بقاء تنوع حیاتی حاکی از آن است که اهمیت این منابع را نباید تنها در ایجاد امکاناتی بمنظور توسعه و رفاه جستجو کرد بلکه بقاء و حیات کره زیست به آن وابسته است .
در کشور ما نیز منابع طبیعی تجدید شونده پیوسته بمنزله زیر بنای توسعه اقتصادی، اجتماعی نقش اساسی را داشته، اگر چه در این رهگذر هیچگاه قدر و منزلت آن مورد توجه قرار نگرفته است .

واقعیت آنست که در کشور ما جنگلها و مراتع در طی سالیان طولانی تنها بعنوان منبع تولید علوفه و چوب و تأمین اراضی مورد نیاز برای توسعه امور (کشاورزی، صنعتی و شهرسازی) تلقی شده است .

هرچند که این امور به خودی خود و به لحاظ تولید مواد غذائی، ایجاد اشتغال، ایجاد منابع تولید از اهمیت بسیار بالائی برخوردار است، اما مهمترین و ارزشمندترین اثر جنگلها و مراتع و بخصوص پوشش گیاهی را می باید در ایجاد شرایط مناسب زیست محیطی و تعادل اکولوژیکی بین انسان، آب، خاک و گیاه و در حقیقت ایجاد مبانی لازم بمنظور توسعه پایدار دانست .

نباید فراموش کرد که با از بین رفتن پوشش گیاهی و نابودی جنگلها و مراتع بسیاری از منابع آب و خاک فعلی وجود خارجی نخواهند داشت . تولید مواد غذائی و ظرفیتهای نفوذپذیری آب در خاک کاهش یافته و حتی ذخیره سازی آب در مخازن سدها بعلت فرسایش خاک و انباشتگی مخازن سدها از گل و لای عملا" امکانپذیر نخواهد بود .

این امر زمانی اهمیت خود را بخوبی نمایان می سازد که به وضعیت جغرافیائی کشور که بیش از80% آن در قلمرو مناطق خشک و نیمه خشک قرار گرفته و نیز ساختارهای اقتصادی- اجتماعی، الگوهای پراکنش جمعیت و نظام های شکل گیری سکونتهای انسانی در نقاط مختلف کشور توجه شود .

در کشورهائی مانند ایران که به لحاظ موقعیت جغرافیائی در منطقه ای  خشک قرار دارند، پیوسته آب در آنها به منزله یک عامل اساسی استراتژیک و فوق العاده مهم مطرح است . تنها تصور آنکه بعلت از بین رفتن پوشش گیاهی مخازن سدهای کشور بطور روزافزون از رسوبات انباشته شده و نیز سطوح آبهای زیرزمینی در مناطق خشک و بیابانی بطور مستمر پایین افتاده و چاهها قنوات کم آب شده و خشک می شوند می تواند گوشه ای از فاجعه ناشی از خطرات انهدام جنگلها و مراتع را نمایان سازد .

در حقیقت امروزه در کشور ما منابع طبیعی تجدید شونده به سبب اثرات مستقیم و غیر مستقیم خود، مهمترین عامل در امر توسعه اقتصادی، اجتماعی کشور بوده و استفاده مطلوب از آن می تواند ضامن ماندگاری و توسعه پایدار بوده و عدم توجه به آن می تواند بالقوه متضمن مسائلی باشد که مجموعه برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور را با مخاطره جدی روبرو سازد .

جنگلها و مراتع در یک نگاه :

164 میلیون هکتار عرصه کشور را می توان در یک نگاه بصورت زیر طبقه بندی نمود :

الف) منابع طبیعی تجدید شونده 83.3 درصد از کل خاک کشور بشرح زیر :

جنگلها با مساحتی در حدود 12.4 میلیون هکتار، 7.6 درصد سطح ایران را می پوشانند .

مراتع که با مساحتی در حدود 90 میلیون هکتار، 55 درصد مساحت کشور را تحت پوشش دارند .

اراضی بیابانی با سطحی در حدود 34 میلیون هکتار، 20.7 درصد مساحت ایران را در قلمرو خود دارند .

اگر چه منابع طبیعی تجدید شونده کشور بصورت یک پیکره واحد است اما به لحاظ سیستمهای بهره برداری و نظامهای مدیریتی در کشور جمهوری اسلامی ایران در سه بخش متفاوت مورد توجه و ارزیابی قرار می گیرند . این سه بخش عبارتند از :

-  جنگل

-  مرتع

-  مناطق بیابانی

ب) باقیمانده عرصه شامل اراضی تحت کشت ( زراعت دیم، زراعت آبی، باغات و ... ) و اراضی تخصیص یافته به مناطق مسکونی (شهری و روستائی) راهها، دریاچه ها، مرداب و هامونها می باشد که با سطح 27.6میلیون هکتار به 16.8% درصد می رسد .

 

1- جنگل :

سطح کل جنگلهای ایـران 12.4 میلیون هکـتار می باشد که در حدود 7.6% از سطح کـل کشور را می پوشاند که با توجه به جمعیت کشور در حال حاضر سهم هر ایرانی 0.2 هکتار می باشد . بدیهی است این رقم با توجه به سرانه جهانی جنگل که 0.8 هکتار می باشد حاکی از فقر و کمبود شدید کشور ما در این زمینه می باشد . لازم به یادآوری است که ایران در بین 56 کشور دارای جنگل در جهان، مقام چهل و پنجم را دارا می باشد .

جنگلهای ایران را می توان به پنج ناحیه رویشی بشرح زیر تقسیم بندی نمود :

الف) ناحیه هیرکانی (خزری) که نوار سبزی شمال کشور را تشکیل می دهد .

ب) ناحیه ایران و تورانی که بطور عمده در مرکز ایران پراکنده شده اند .

ج) ناحیه زاگرس که عمدتا" جنگلهای بلوط غرب کشور را تشکیل می دهد .

د) ناحیه خلیج فارس که در نوار ساحلی جنوب پراکنده می باشد .

ه) ناحیه ارسبارانی که متشکل از گونه های نادر و منحصر بفرد می باشد .

 

2- مـرتع :

از سطح 164 میلیون هکتار وسعت کشور 90 میلیون هکتار یا 55 درصد مساحت کشور را مراتع تشکیل می دهند .

الف) مراتع علفی ییلاقی 14 میلیون هکتار با تولید متوسط 290 کیلوگرم علوفه قابل برداشت در هکتار .

ب) مـراتع بوته زار با وضعیت ضعیف و متوسط 60 میلیون هکتار با تولید 92 کیلوگرم علوفه قابل برداشت در هکتار .

ج) مراتع حاشیه کویر (خیلی ضعیف) با تولید بسیار کم 16 میلیون هکتار با تولید متوسط 25 کیلوگرم علوفه قابل برداشت در هکتار .

 

3- مناطق کویری و بیابانی :

از سطح 164 میلیون هکتار وسعت کشور 34 میلیون هکتار (معادل 20.7%) آنرا مناطق کویری و بیابانی تشکیل می دهد که مشتمل است بر :

الف) اراضی شنی 12 میلیون هکتار که 5 میلیون هکتار آنرا تپه های شنی تشکیل می دهد .

ب) اراضی بیابانی بشدت تخریب یافته، 22 میلیون هکتار که بخشی از آنرا شوره زارها تشکیل می دهد .


طرحهای شاخص احیاء جنگلها و مرتعداری و تثبیت شنهای روان در سال 1377  :
1-                    طرح جنگلکاری و احیاء جنگلها

-        جنگل کاری هکتار} (2178 دولتی) + (5800 خصوصی) ملی{

-        نگهداری و مراقبت از جنگلها در سطح هکتار (13726 ملی)+ (استانی51127)

-        احداث محاوط بذرگیری 1000 هکتار (ملی)

-        تولید نهال 28310 با واحد هزار اصله (استانی)

-        جنگل کاری هکتار 3679 (استانی)

-        توسعه درختکاری در سطح 12438 هکتار (استانی)

-        احداث فضای سبز در سطح 4499 هکتار (استانی)

-        احداث پارک 850 هکتار (استانی)

 
2-                   طرح مرتعداری و تولید علوفه

-        ممیزی و تنسیق مراتع در سطح 2561772 هکتار .(ملی)

-        تهیه طرحهای مرتعداری در سطح 1541530 هکتار .(ملی)

-        کپه کاری و کشت مستقیم  هکتار (42723 ملی)+(17781 استانی)

-        ایستگاه تولید بذور 688.3  تن .(ملی)

-        ذخیره نزولات آسمانی 57946 هکتار .(استانی)

-        کودپاشی در سطح 17250  هکتار .(استانی)

-        تبدیل دیمزارهای کم بازده به مراتع دست کاشت در سطح 8206 هکتار .(استانی)

-        احداث آبشخور 725 دستگاه .(استانی)

-        اعمال قرق در سطح 897472  هکتار .(استانی)

-        بوته کاری (تولید و کشت نهال) 7484.88 هزار اصله (استانی)

3-  طرح تثبیت شنهای روان (استانی)

-        نهالکاری در سطح 27023 هکتار .

-        بذرپاشی در سطح 60704 هکتار .

-        مالچپاشی در سطح 1470 هکتار .

-        حفاظت و قرق در سطح 470458.5 هکتار .

-        احداث خزانه در سطح 44.25 هکتار .

-        تولید نهال به تعداد 4787.02 هزار اصله .(هزار اصله = یک هکتار)

-        جمع آوری بذر گیاهان کویری 568.32 تن .

 
مأخذ : گزارش عملکرد فیزیکی مالی طرحهای عمرانی سازمان جنگلها و مراتع کشور 1377 .