کودهای شیمیایی

عناصر مورد نیاز برای ر شد وتکامل گیاه:

عناصرغذایی برای حفظ فرآیند های فیزیولوژیکی کنترل کننده رشدوتکامل ضروری هستند. بنابراین درک اصول تغذیه گیاهان زراعی بخش مهمی از تولیدمحصولات زراعی و باغی است .

نیتروژن، فسفر،پتاسیم ، کلسیم و منیزیم، از عناصر اصلی کنترل کننده رشد و تکامل گیاه هستند. این گروه، عناصر پرمصرف نامیده می شوند.

عناصری همانند مس، روی، کلر، منگنز، آهن و... که به مقدار کم مورد نیاز هستند عناصر کم مصرف نام دارند. نیاز کم گیاهان به عناصرکم مصرف را می توان به علت مشارکت این عناصر در واکنش های آنزیمی و شرکت در اجزاء هورمون های گیاهی دانست، این عناصر کمتر در اجزاء عمده گیاهی مثل بافت های ساختمانی و پروتوپلاسمی وجود دارد. کمبود این عناصر می تواند موجب نقصان رشد وتکامل غیر طبیعی شود و ممکن است رشد موجوداتی راکه از چنین گیاهانی تغذیه می کنند مختل نماید.       

 استفاده از  کودهای بیولوژیک در کشاورزی از قدمتی برابر کشاورزی برخوردار است ولی در گذشته ای نه چندان دور تمام مواد غذایی مورد مصرف انسان با استفاده از چنین منابع ارزشمندی تولید می شده است. اگرچه کاربرد کودهای بیولوژیک به علل مختلف در طی چند دهه گذشته کاهش یافته است ولی با توجه به مشکلاتی که مصرف بی رویه کودهای شیمیایی به وجود آورده است، استفاده از آنها در کشاورزی مجدداً  مطرح شده است. بدون تردید کاربرد کودهای بیولوژیک علاوه بر اثرات مثبتی که بر کلیه خصوصیات خاک دارد، از جنبه های اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی نیز مثمر ثمر واقع شده ومی تواند به عنوان جایگزینی مناسب برای کودهای شیمیایی باشد. در حال حاضر نگرش های جدیدی که در ارتباط با کشاورزی تحت عنوان کشاورزی پایدار، ارگانیک وبیولوژیک مطرح می باشد به بهره برداری از چنین منابعی استوار است.

کود های شیمیایی

عناصر پرمصرف:

نیتروژن:

از عناصر اصلی مورد نیاز ، نیتروژن است که اثر عمده ای را در رشد و نموگیاهان دارد. این عنصر یکی از اجزای تشکیل دهنده آمینواسید ها، پروتئین ها ونوکلئیک اسیدهاست و نقش عمده ای در فیزیولوژی گیاه دارد. رشد برگ ها به وسیله نیتروژن کنترل می شود. اندازه برگ و دوام آن با افزایش مقدار نیتروژن مصرفی افزایش می یابد، از این رو در بیشتر گیاهان زراعی محصول تحت تأثیر مقدار نیتروژن است. در غلات، ازت برای پنجه زنی اهمیت داشته، تعداد دانه را افزایش می دهد و همچنین موجب افزایش وزن دانه  می شود. نیتروژن بر میزان کلروفیل برگ ها اثر می گذارد وگیاهانی که کمبود نیتروژن دارند رنگشان سبز کمرنگ یا زرد می شود.

مقدار نیتروژن در خاکهای تحت الارض، معمولاً کمتر از لایه سطحی است زیرا بیشتر بقایای آلی بر روی سطح خاک باقی می مانند.  ولی هنوز برای رشد اکثر غلات و گیاهان علفی غیرلگوم افراد مجبور به مصرف مقادیر زیادی کودهای حیوانی و یا کودهای شیمایی نیتروژنی هستند. نیتروژن خاک از بقایای گیاهی و حیوانی و از طریق تثبیت به وسیله گیاهان لگومینوز و درختان و از ترکیبات باران مثل نیترات منشأ می گیرد. تحت شرایط مناسب مقداری از نیتروژن آلی به نیتروژن معدنی تبدیل گردیده و سرانجام ممکن است به صورت آمونیوم و نیترات در آیند. با این وجود نیتروژن معدنی فقط جزء کوچکی از نیتروژن کل خاک است.

نیتروژن بیشتر از سایر مواد در تغذیه گیاه مصرف می‌شود و همواره بایستی در دوره رشد گیاه به صورت تدریجی مصرف شود. مقداری از آن قبل از کشت برای شروع رشد گیاه و بقیه تا حد  مجاز در طول دوره بهره‌برداری استفاده می‌شود. بنابراین نیاز گیاهان به کودهای نیتروژن دار(ازت) زیاد است مصرف نیتروژن از مرحله جوانه زنی آغاز و در گلدهی و میوه‌دهی به اوج خود می‌رسد.

نیتروژن مورد نیازگیاه  تحت تأثیر چند عامل قرار می گیرد. نیتروژن در خاک به شکل های آلی و  غیر آلی وجود دارد و فعالیت باکتری های خاک در چرخه نیتروژن وضعیت همواره متغیری به وجود می آورد. مقداری از نیتروژن به شکل گاز وارد اتمسفر می شود و از دست می رود و مقداری از آن از طریق آبشویی با آب زهکشی از دسترس خارج می شود،  قسمت عمده نیتروژن در خاک سطحی  به فرم آلی وجود دارد، شکل های غیرآلی نیتروژن معمولاً برای گیاه قابل جذب است، در حالی که شکل آلی تا موقعی که معدنی نشود قابل جذب نیست. در مزارعی که کودهای شیمیائی مصرف نمی شود، گیاهان غیر لگوم، نیتروژن مورد نیازشان را از طریق معدنی شدن نیتروژن آلی خاک به  دست می آورند.

گیاهان قادرند آمونیم آزاد شده از مواد آلی را جذب نمایند به این عمل نیتریفیکاسیون می گویند. ازت موجود در خاک توسط بعضی از باکتریها به صورت ازت آزاد در می آید که به این عمل دنیتریفیکاسیون گفته می شود. عمل دنیتریفیکاسیون غیر هوازی است، بنابراین در خاک های فاقد تهویه این عمل با شدت بیشتری صورت می گیرد.

درجایی که بقولات کاشته می شوند مسئله پیچیده تر می شود، زیرا بقولات قادر هستند نیتروژن هوا را از طریق فعالیت باکتری های ریزوبیوم موجود در گره های ریشه تثبیت کنند. این گره ها  زندگی محدودی دارند وسرانجام می پوسند ونیتروژن را درخاک آزاد می کنند. بنابر این پیش بینی مقدار نیتروژن  قابل جذب خاک برای گیاه دشوار است.کود های ازته به دو صورت آلی (مانند کود های دامی، پودراستخوان، خون خشک و برگ پوسیده ) و معدنی ( مانند نیترات آمونیم ، فسفات آمونیم، اوره وغیره ) وجود دارد.

• دلایل کمبود ازت:

(خاک‌های اسیدی و قلیایی)، رشد سریع گیاه، کم بودن مواد آلی خاک، و زمانی که آبیاری بیش از حد صورت پذیرد بخش اعظمی از ازت موجود در خاک (خصوصاً خاک‌های شنی یا سبک) آب‌شویی شده  و از دسترس گیاه خارج می‌شود. مواقعی که رطوبت خاک بالا و دما پایین باشد گیاه مقدار ازت کمتری از خاک برداشت و علائم کمبود ازت رخ می‌دهد.

• علایم کمبود نیتروژن در گیاهان:

علائم کمبود نیتروژن یکی از واضح ترین علایم کمبوددر گیاهان می باشد. شاخ و برگ گیاهان جوان به رنگ سبز متمایل به زرد درآمده و رشد آنها متوقف می گردد. در گیاهان مسن تر زردی و سوختگی در برگهای پایین تر که معمولاً از نوک و کناره برگها شروع شده دیده می شود. در ادامه کمبود ازت خوشه ها کوچک شده و پروتئین دانه معمولاً کم است.

فسفر:

عنصر دیگری که به مقدار زیاد، مورد نیاز دائم گیاهان است فسفر می باشد. فسفر در مقایسه با نیتروژن که 79 درصد اتمسفر زمین را تشکیل می دهد، در نهشته های معدنی یافت می شود و به عنوان منابع طبیعی غیرقابل تجدید محسوب می گردند.تبدیل فسفر معدنی به فسفر آلی تحت تأثیر نور قرار داشته وارتباط مستقیم با عمل فتوسنتز دارد که در مقابل نور خورشیددر برگ ها انجام می گیرد مناسب  تفاوت دیگری که بین نیتروژن و فسفر وجود دارد این است که نیتروژن توسط فرآیند های مختلفی مانند تصعید  آمونیاک، آبشویی  و نیترات زدایی به آسانی از خاک تلف می شود ولی بخش عمده  فسفر در محل مصرف به علت غیرپویایی در نتیجه واکنش با یون های Fe, Ca و Al که در محلول خاک وجود دارند، باقی می ماند. بنابراین کودهای حاوی ترکیبات محلول فسفر پس از پخش در مزرعه به سرعت   به شکل کم محلول یا نامحلول در می آیند. فقط 15 تا 20 درصد از کود فسفره مصرفی به صورت  قابل جذب گیاه در می آید و جزء کمتری از این کود جذب گیاهان بعدی می شود این عنصر نقش محرک درتوسعه ریشه و رشد و باردهی دارد. شدت تقاضای گیاه برای این عنصر در مراحل اولیه رشد و خصوصاً در شرایط سرد خاک بیشتر می‌باشد. (در دمای کمتر از 15 درجه سانتی گراد خاک، خاک دچار اختلال می شود.)

فسفر یکی از اجزای تشکیل دهنده هسته سلول و برای تقسیم سلولی ضروری است. به این دلیل که در تکامل بافت  مریستم دخالت دارد و به ویژه در مرحله اولیه وسریع رشد مورد نیاز است.  فسفر برای توسعه رشد ریشه نهال ها لازم است، تأمین فسفر کافی در بستر بذر برای بسیاری از گیاهان زراعی ضروری است. ریشه‌زایی، انجام فتوسنتز، ازدیاد مواد ذخیره‌ای، انتقال هیدرات کربن در گیاه، موفقیت در عمل تلقیح و تشکیل میوه، تأثیر در رنگ و درشتی میوه، زودرس نمودن میوه از تأثیرات دیگر فسفر روی گیاهان است.

• دلایل کمبود فسفر:

افزایش یا کاهش pH خاک (خاک‌های خیلی اسیدی و خیلی قلیایی)، کم بودن مواد آلی خاک، کاهش دمای خاک و افزایش رطوبت خاک و زمانی که میزان روی و سدیم و آهن موجود در خاک زیاد باشد، این امر رخ می دهد.

• علائم کمبود فسفر در گیاهان:

فسفر در گیاهان به راحتی پویا بوده و وقتی کمبود آن ایجاد می شود، فسفر موجود در بافت های مسن گیاه به بافت های مریستمی و جوان منتقل می شوند. برگهای کوچک با رنگ سبز تیره تر از حالت  معمولی، نوارهای قرمز و خشکیدگی نوک برگها نشان دهنده کمبود فسفر می باشند. علائم دیگر در محصولات دانه ریز مانند گندم شامل توقف و کند شدن رشد، پنجه دهی ضعیف و تأخیر در رسیدن محصول است.کمبود فسفر در غلات با توقف رشد وکند شدن فرایند توسعه گیاه  مشخص می شود. در خاک های دچار کمبود فسفر،گیاهان زراعی ریشه ای از رشد باز می مانند.

پتاسیم:

پتاسیم عامل تسهیل در انتقال مواد غذایی و آهن، از یک قسمت به قسمت دیگر گیاه می‌باشد. پتاسیم نقش اساسی در فعال‌سازی آنزیم‌ها دارد و این عنصر در کنترل تعرق از طریق باز و بسته‌ کردن روزنه برگ‌ها مؤثر است. دخالت در ساختار دیواره سلولی، تأثیر غیر مستقیم در تولید اکسین که یکی از مواد تنظیم کننده رشد می‌باشد، ازدیاد تولید مواد نشاسته‌ای، ازدیاد مقاومت گیاه به بیماری‌ها و رطوبت زیاد، سرما، گرما، خشکی، تسریع عمل نیتریفیکاسیون، قابل جذب نمودن سایر املاح، خوش طعم نمودن میوه و درخشان نمودن رنگ آن، انتقال مواد غذایی به غده‌ها (در سیب زمینی) از دیگر تأثیرات پتاسیم در گیاهان است.

پتاسیم به چهارشکل مختلف در خاک وجود دارد؛ کانی های اولیه، تثبیت شده، قابل تبادل و پتاسیم محلول. در حالت معمولی پتاسیم آلی در خاک وجود ندارد. پتاسیم موجود درکودهای آلی و پس مانده های گیاهی به سرعت از مواد آلی شسته شده و به محلول خاک اضافه می شود و می توانند  با رس خاک واکنش دهند.

پتاسیم از اجزای تشکیل دهنده مواد ساختاری گیاه نیست ولی در سنتز آمینواسیدها وپروتئین ها   از یونهای آمونیوم، ضروری است. همچنین برای فتوسنتز مؤثر، تأمین پتاسیم کافی ضروری است و این عنصر در مکانیزم انتقال سایر عناصر غذایی از غشاء سلولی دخالت دارد. در بسیاری از مواقع پتاسیم موجود در خاک برای رشد گیاه زراعی کافی است، اما در مواردی که مقدار زیادی کود نیتروژن و فسفر مصرف شود ممکن است پتاسیم عاملی محدود کننده برای رشد شود.

• دلایل کمبود پتاسیم:

خاک‌های با pH پایین ترکمتر از 5 (اسیدی) ، خاک‌های شنی و سبک  یا خاک‌های خیلی سنگین، خشکی و کم‌آبی خاک، آبیاری بیش از حد، زمانی که میزان منیزیم    موجود در خاک زیاد باشد، از دلایل بروز کمبود پتاسیم در گیاه است.

• علائم کمبود:

کوتاه شدن فاصله میان گره‌ها، رنگ پریدگی و زردی (کلروز) و برنزه شدن و خشک شدن حاشیه برگ‌های مسن که با افزایش شدت کمبود، زردی به داخل برگ نفوذ می‌کند. درکل رویش گیاه کند شده و لبه تعدادی از برگ‌ها سوخته و قهوه‌ای (نکروز) شده و به طرف پایین خم می‌شود و ممکن است باعث ریزش برگ شود.ظهورکمبود ابتدا در برگ‌های پایینی بروز می کند. یکی دیگر از علائم کمبود آن کمبود پتاسیم ازکلروز و نکروز حاشیه برگ ها و نیز از تولید میوه ها و دانه های ریز مشخص می شود.

کلسیم:

کلسیم برای تکامل طبیعی مریستم ضروری است. کلسیم به شکل پکتات جزء اصلی تشکیل دهنده دیواره سلول است ، از این رو برای حفظ رشد طبیعی، گیاه به مقدار کافی از این عنصر نیاز دارد. این عنصر در تقسیم سلولی نقش دارد، بنابراین یک جزء با اهمیت در ساختمان گیاه  می باشد. پتاسیم معمولاً یک عنصر غیر پویا در گیاهان است . بیشتر خاک ها به مقدار کافی کلسیم دارند،  اما در طول زمان تلفات ناشی از آبشویی وخروج آن از خاک در اثر تولید محصولات زراعی می تواند موجب کمبود این عنصر شود.کلسیم در خاکها به عنوان یک عنصر برطرف کننده مسمومیت ناشی از فلزات سنگین مانند نیکل و سایر فلزاتی که ممکن است سمی باشند عمل می کند. به علاوه کلسیم به عنوان  یک محافظت کننده در  مقابل خشکی، شوری و تنش های مکانیکی عمل می نماید.

• علایم کمبود کلسیم:

چون کلسیم به طور کلی در گیاه غیر پویا می باشد، در آوندهای آبکش انتقال آن بسیار کم   است.  این عامل باعث عرضه ضعیف کلسیم شده و در نتیجه علایم کمبود اغلب در اندامهای ذخیره ای   و میوه ها بوجود می آید. ایجاد بیماری «لکه تلخ» (bitter pit) در سیب ها یک نمونه  بارز می باشد. سوختگی گلگاه (Blossom- End rot) در گوجه فرنگی، بیماری های قارچی و پایین آمدن کیفیت  سویا از دیگر نمونه های آن می باشد. رشد جوانه های انتهائی و سلول های نوک ریشه درگیاهان متوقف می شود.کمبود شدید کلسیم در ذرت باعث جلوگیری از ظهور و باز شدن برگهای جوان می گردد و نوک برگها ممکن است با یک ماده ژلاتینی چسبنده پوشیده شود. برگها  به هم می چسبند و ظاهری نردبانی بوجود می آورند.

 منیزیم:

منیزیم عنصرضروری دیگری برای رشد گیاه زراعی است . این عنصر یکی از اجزای اصلی تشکیل دهنده مولکول کلروفیل است وکمبود آن منجر به زرد شدن برگ ها وکاهش راندمان فتوسنتز می شود. منیزیم کاتیون مرکزی در ساختمان مولکول کلروفیل می باشد و بنابراین برای عمل فتوسنتز حیاتی می باشد. منیزیم همچنین یک جزء ساختمانی ریبوزوم است و بنابراین نقش مهمی در ساخت پروتئین به عهده دارد.

• علایم کمبود منیزیم:

منیزیم در گیاه پویا می باشد و نشانه های کمبود آن ابتدا در برگهای پایینی (پیرتر) ظاهر می شود. در ذرت کمبود منیزیم باعث ایجاد کلروز در بین رگبرگهای برگهای پیرتر شده و فقط رگبرگها سبز  باقی می مانند. در پنبه در برگهای پایین تر یک زمینه قرمز مایل به ارغوانی آشکار می شود که تدریجاً  قهوه ای و نکروزه می گردد.

• سدیم:

ظاهراً سدیم برا ی دست یابی به محصول زیاد در گیاهان ضروری نیست. با این حال بعضی از گیاهان زراعی هنگامی که سدیم کافی در اختیار دارند محصول بیشتری می دهند.چغندر قند مثال خوبی از این مطلب است وحتی در مواقعی که پتاسیم به مقدارلازم موجود است وجود عنصرسدیم عملکردمحصول راافزایش می دهد.

گوگرد:

گوگرد جزء مهم تشکیل دهنده بسیاری از پروتئین های گیاهی است و در سنتز روغن در دانه شرکت دارد. گوگرد به همراه کلسیم و منیزیم در لیست عناصر غذائی ثانویه گیاه قرار می گیرد، به علت اینکه ملاک طبقه بندی عناصر غذائی اولیه و ثانویه یا کم مصرف، بر مبنای مقداری است که توسط گیاه از خاک خارج می شود، طولی نخواهد کشید که این طبقه بندی عناصر غذائی بایستی مورد تجدید نظر قرار گیرد زیرا گوگرد و منیزیم جذب شده به وسیله گیاهان تقریباً به اندازه فسفر است. در بعضی حالات، ممکن است کلسیم به وسیله بعضی گونه ها حتی بیشتر از فسفر نیز جذب شود. گوگرد توسط اکثر گیاهان، حدود 10 تا 15 درصد جذب نیتروژن جذب گیاه می گردد. جذب گوگرد توسط گیاهان نسبت به فسفر، به نحو قابل ملاحظه ای متغیر است. در حالی که در خردل، جذب گوگرد حدود 175 درصد جذب فسفر است، در اکثر دانه های روغنی دیگر جذب فسفر و گوگرد معمولاً به یک اندازه می باشد. در غلات جذب گوگرد حدود 75-60 درصد فسفر است.

• علائم کمبود گوگرد درگیاهان:

در برخی از مناطق ممکن است کمبود گوگرد داشته باشند، ولی به طور کلی این عنصر عامل  محدود کننده ای برای محصول گیاهان زراعی نیست. علایم کمبود گوگرد در گیاه مانند کمبود نیتروژن   است و گیاهان دارای کمبود گوگرد زرد کمرنگ می شوند ،  دلیل این تشابه، به وظیفه آنها در گیاه و انتشار آنها در خاک بر می گردد. به هر حال تحرک گوگرد درگیاهان کمتر از نیتروژن می باشد و معمولاً برگهای جوان به رنگ زرد کمرنگ در می آیند. برگهای پیرتر سبز باقی می مانند ولی درکمبود نیتروژن این وضعیت برعکس می باشد. در مورد  علائم کمبود استثناهای زیادی وجود دارد. ولی علایم عمومی آن عبارتند از: رنگ پریدگی، خمیدگی گیاه با ساقه های کوتاه و ضعیف. این نشانه ها با به کار بردن نیتروژن از بین نمی روند. گونه های گیاهی به طور قابل ملاحظه ای در نشان دادن علائم کمبود گوگرد متفاوت هستند.

کلر:

کلر در تنظیم فشار اسمزی وتعادل کاتیونی در شیره سلولی نقش دارد. معمولاً مقادیر کافی کلر در خاک وجود دارد و هر ساله تا50کیلوگرم در هکتار از طریق بارندگی به خاک وارد می شود. به علت اینکه کلر همه جا در آب و خاک وجود دارد، به عنوان یک عنصر غذایی به آن خیلی توجه  نمی شد تا اینکه در سال 1954 برویر و همکاران ضروری بودن آن را ثابت کردند.کلر در تجزیه مولکول آب در فتوسیستم II فتوسنتز دخالت دارد. چندین آنزیم از قبیل ATPase ، آلفا آمیلاز و آسپارژین سنتتاز جهت فعالیت، به یون کلر نیاز دارند. در ارتباط با نقش کلر در تنظیم اسمزی می توان گفت هنگامی که نمکها از جمله یون کلردر سلول تجمع می یابد یک شیب پتانسیل آبی در سلول بوجود می آید که باعث وارد شدن آب به داخل سلول می شود و این امر آماس سلول را افزایش می دهد. اگر سلول مربوطه یک سلول روزنه باشد این فرایند هنگامی که آب به داخل سلول های محافظ وارد می گردد به باز شدن روزنه کمک می کند. به دلیل پویایی زیاد یون کلر و قابل تحمل بودن غلظت های بالای آن ظاهراً یون کلرجهت حفظ تعادل بار الکتریکی زمانی که کاتیون هایی نظیر یون پتاسیم از غشای سلولی انتقال می یابند، می باشد. نیاز گیاهان به کلر برای فعالیتهای  بیوشیمیایی بندرت بیش از 100 میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک گیاهی می باشد. هرچند کلر معمولاً در غلظت های خیلی زیاد 2000 تا 20000 میلی گرم در کیلوگرم وجود دارد.

• علائم کمبود کلر :

مانند سایر عناصر، کمبود از گیاهی به گیاه دیگر متفاوت است. پژمردگی نوک پهنک برگ و سپس سبززردی، برنزه شدن و بافت مردگی، متداول ترین علایم کمبود کلر هستند. همچنین محدود شدن رشد ریشه همراه با ریشه های جانبی ،ضخیم و کوتاه و سرچماقی شدن از ویژگی های کمبود کلر می باشد. در جو ممکن است برگها به صورت لوله ای،  پیچیده طویل تر از برگهای طبیعی و دارای رشد کمتر و نسبت به برگهای طبیعی شکننده تر می گردند. در سیب زمینی رنگ برگها، سبز روشن شده و دارای ظاهری زبر و خشن می شوند (با برآمدگی های عمودی در سطح بالایی). در درخت نارگیل با کمبود کلر، برگهای پیر زردرنگ و یا نارنجی می شوند و نوک  وکناره برگها خشک می شود.

• علایم سمیت کلر :

زیادی کلر در خاک و اثرات سمی آن روی گیاهان بیشتر از کمبود آن مورد توجه واقع شده است. تأثیر اصلی غلظت بالای کلر در محلول خاک افزایش فشار اسمزی آب خاک می باشد که در نتیجه قابلیت استفاده آب برای گیاه را کاهش داده، باعث پژمردگی گیاه می شود (خشکی القاء شده توسط کلر). اکثر درختان میوه، انگور و پسته  و گیاهان زینتی به یون کلر حساس می باشند  و هنگامی که غلظت کلر برگ به 5/0 درصد ماده خشک برسد، علائم سوختگی برگها توسعه   می یابد. در تنباکو و گوجه فرنگی ضخیم و لوله ای شدن برگها ممکن است بروز نماید.

عناصر کم مصرف:

علاوه بر عناصر غذایی اصلی مورد نیاز برای رشد عادی گیاه زراعی، تعداد دیگری از عناصر به مقدار کم مورد نیازند. این عناصر را عناصر کمیاب یا کم مصرف می نامند. مسائل ناشی از کمبود عناصر کم مصرف محدود به چند گیاه زراعی نیست . هر جا کمبود این عناصر رخ دهد می تواند اثری تخریبی داشته باشد و هر گونه کاربرد عناصر اصلی را به عنوان کود شیمیایی بی اثر سازد.

روی

روی یکی از عناصر ریز مغذی می باشد که دراکثر فعالیتهای گیاه مثل تشکیل هورمون ها درکلرو پلاست، فعالیتهای تنظیم آب و نشاسته درغلات، تشکیل نوکلئید و بسیاری از فعالیت های دیگر گیاه نقش مهمی دارد. میزان آن در دانه بیشتر از اندامهای هوایی (کاه و کلش ) و ریشه است . در باب اهمیت مقدار روی در غذای انسان نیز همین بس که کمبود آن موجب ریزش مو و شکستگی ناخن و بسیاری اختلالات دیگر از جمله آسم ، آلزایمر و غیره می شود .

• نشانه های کمبود روی :

این عنصر درتشکیل هورمون های گیاهی نقش عمده ای داشته و اگر گیاه دچار کمبود این عنصر شود ، نوارهای موازی زرد رنگ دراطراف رگبرگ میانی مشاهده خواهد شد. با کمبود روی، نمو و تولید هیدرات کربن کاهش می یابد و علایم این کمبود بیش از همه با تشدید نورخورشید که مقدار هورمون نمو گیاهی را تقلیل می دهد،  ظاهرمی شود. بیماری های ظاهر شده بر اثر کمبود، این عنصر کلروزه شدن برگ های جوان دردرختان میوه و بیماری روزت در غلات (برگ های کوچک متراکم درکنار هم ) می باشد . روی ، مانند بسیاری از عناصر غذایی کم مصرف دیگر اگر به مقدار زیاد استفاده شود برای گیاه سمی است.

بر:

این عنصر در ساختن پروتئین ها نقش دارد. حضور بر در ریشه در بعضی بقولات، برای جذب وتثبیت ازت هوا ضرورت داردبه همین جهت نباتاتی که ازت زیادی برای رشد خود مصرف می کنند، به همان نسبت به بر بیشتری نیازمند هستند. در بعضی خاکها کمبود بور وجود دارد و موجب پوسیدگی مغز ریشه چغندر و پوسیدگی داخلی کلزای علوفه ای و شلغم می شود. استفاده از ترکیبات کودی بوردار یا یک کاربرد بوراکس کمبود را جبران می کند.

مس:

مس در مولکول  موجب دوام ترکیب آن شده و از تجزیه سریع آن جلوگیری می کند و به این ترتیب عمر موثر برگ ها را زیاد می کند. کمبود مس در خاکهای پیت، خاکهای شنی سبک و خاکهای دارای ماده آلی و کم عمق که خاک زیرین آنها گچ است رخ می دهد و این عنصر بر غلات و چغندرقند اثر می گذارد. در موارد حاد ، غلات از تولید خوشه باز می مانند و ممکن است تمام محصول تلف شود. آثار قابل مشاهده کمبود به ندرت در چغندر دیده شده ، ولی کاربرد سولفات مس سبب افزایش محصول آن شده است. نمکهای مختلف مس را  می توان از طریق محلول پاشی برگی برای جبران کمبود مورد استفاده قرار داد.

منگنز:

ضرورت منگنز در ترکیب کلروفیل شناخته شده است. همچنین در متابولیسم ساختن قند ها و ساختمان بعضی پروتئین ها، منگنز ضروری تشخیص داده شده است .کمبود منگنز بیش از همه در خاک های پیت دار و شنی دارای  pHبالا،  مشاهده شده است. غلات بهاره به شدت تحت تأثیر کمبود منگنز قرار می گیرند و در برگ هایشان لکه های قهوه ای و زرد ایجاد می شود. در برگ های چغندرقند لکه های زرد به وجود می آید و به دلیل کاهش سطح مؤثر برگ ، محصول کاهش می یابد.  نخود فرنگی علائم دیگری نشان می دهد و در دانه های داخل غلاف لکه های قهوه ای رنگی از بافت پوسیده ایجاد می شود  و ارزش بازار پسندی آن را کاهش می دهد.کمبود منگنز با محلول پاشی با سولفات منگنز  قابل کنترل است.

مولیبدن:

مقداری از آن برای احیای املاح نیترات ومتابولیسم ازت ضروری است. در گیاهانی که ازت هوا را جذب ودر ریشه تثبیت می کنند مثل یونجه، وجود این ماده مفید است.کمبود مولیبدن سبب رشد غیر عادی برگهای کلم گل می شود. این عنصر از این لحاظ غیر عادی است که در pH های بالا بیشتر برای گیاه قابل جذب است. زیادی مولیبدن در علوفه می تواند جذب مس را در نشخوار کننده ها کاهش دهد و در گوسفند و گاو کمبود مس ایجاد کند.

آهن:

حضور آهن برای تشکیل وتولید کلروفیل ضروری می باشد.کمبود آهن که منشا بروز رنگ پریدگی خاصی به اسم زردی می شود در بیشتر خاک های کشور و در مورد گیاهان متعددی قابل مشاهده است . خسارت آن در درختان میوه نواحی خشک و گیاهان زینتی قابل توجه می باشد . مرکبات شمال و جنوب و تا حدی پنبه نیز از کمبود آهن صدمه می بینند . پراکندگی کمبود آهن با پراکندگی درختان میوه تطبیق می کند . خراسان ، اصفهان ، کرج و آذربایجان مراکز شدت کمبود آهن می باشند . قابلیت جذب آهن در خاک ها تحت تاثیر عواملی از قبیل عدم تهویه کافی و نبود مواد آلی کافی به شدت کاهش می یابد و در این شرایط کمبود آهن ظاهر می شود . در مقابل ، تهویه خاک ، افزایش کودهای آلی و سبز و مصرف کودهای آهن دار باعث افزایش محلولیت آهن خاک می شوند . حساسیت گیاهان به کمبود آهن متفاوت است و حتی در بین یک گونه ، واریته های مختلف عکس العمل متفاوتی دارند .

علامت اصلی کمبود آهن زردی یا کلروز است . این زردی معمولا در برگ های جوان دیده می شود و از آنجا تمام برگ های درخت به این حالت در می آیند . رنگ پریدگی معمولا میان رگبرگ ها بوده و خود رگبرگ ها سبز باقی می مانند و رگبرگ ها به صورت شبکه سبزی درزمینه زرد ظاهر می شوند. در بعضی انواع درختان مانند گلابی برگ ها اصولا سفید رنگ می شوند و رگبرگ ها نیز از زردی ناشی از کمبود آهن در امان نخواهند بود .

قدم اول در زمینه کمبود آهن پیشگیری از بروز این کمبود است . برای پیشگیری از بروز کمبود آهن باید شرایط محلولیت و قابلیت جذب بیشتر آهن را از طرق زیر برطرف نمود :

عدم مصرف آب های سنگین ، افزایش مواد آلی و کود سبز به خاک، زدن شخم کافی وتهویه بموقع خاک، انتخاب پایه و پیوندک مناسب و مقاوم به کمبود آهن در گلکاری، پیشگیری از کمبود آهن ، کاشت گیاهان در خاک های اسیدی و مصرف کلات های آهن از ابتدای تهیه گلدان است .

کمبود روی و آهن به ندرت در آب و هوای معتدل مسئله سازند، ولی گاهی ممکن است در   بعضی انواع خاکها بروز کنند.

در تغذیه گیاهان زراعی ، گاهی اثرات مشکلات مربوط به عناصر کم مصرف از اهمیت خاصی برخوردار است. در مواردی که کمبود رخ می دهند، افت شدیدی در محصول و کیفیت آهن ایجاد می شود و باید به محض تشخیص برای رفع مشکل اقدام شود.

وظایف عناصر غذایی ضروری در گیاهان

کربن : جزء مولکولی کربو هیدراتها، پروتئین ها،چربی ها،واسید های نوکلئیک است.

اکسیژن : اکسیژن تا حدی شبیه کربن است از این نظر که در تمام تر کیبات آلی موجودات زنده وجود دارند.

هیدروژن : نقش عمده ای در متابولیسم گیاهی دارد. در موازنه یونی مهم است، به عنوان عامل اصلی احیاء کنندگی بوده ونقش کلیدی در روابط انرژی سلول دارد.

ازت : از اجزای بسیاری از ترکیبات آلی، از قبیل پروتئین تا اسید های نوکلئیک است .

فسفر : نقش عمده آن در گیاهان، انتقال انرژی ومتابولیسم پروتئین است.

پتاسیم : به تنظیم اسمزی ویونی کمک می کند. پتاسیم به عنوان کوفاکتور یا فعال کننده  بسیاری از آنزیم های متابولیسم کربو هیدرات وپروتئین عمل می کند.

کلسیم : کلسیم در تقسیم سلولی به کار برده می شود ونقش عمده ای در حفظ یکپارچگی غشاءدارد.

منیزیم : از اجزای کلروفیل وکوفاکتور بسیاری از واکنشهای آنزیمی است.

گوگرد : تا حدی شبیه فسفر است، از این نظر که در انرژی زایی سلول گیاهی به کار می رود.

آهن : جزء ضروری بسیاری از آنزیم های  آهن دار وبدون آهن است وهمچنین از اجزای عوامل حمل کنند ه مانند سیتو کرومها (حمل کنند ه الکترون تنفسی)وفردکسین ها است. فردوکسین ها در تثبیت ازت، فتوسنتز و انتقال الکترون نقش کلیدی دارند.

منگنز : در فتوسنتز به کار رفته واجزای آنزیم های آرجیناز وفسفوتراسفراز است.

مس : از اجزای تعدادی از آنزیم های مهم شامل سیتوکروم اکسیداز، اسکوربیک، اسید اکسیداز ولاکتاز است.

بر : در متابولیسم کربوهیدرات وساخت اجزای دیواره سلولی دخالت دارد.

مولیبدن : برای اسیمیلاسیون معمولی ازت در گیاهان مورد نیاز است. از اجزای ضروری نیترات ریدکتاز و نیز ازت (آنزیم تپبیت کننده ازت) است.

کلر : در فتوسنتز موثر بوده و فعال کننده آنزیم های به کار برده شده در تجزیه آب است. همچنین در تنظیم اسمزی گیاهان در حال رشد در خاک های شور نیز عمل می کند.

کود های آلی

کودهای بیولوژیک منحصراً به مواد آلی حاصل از کودهای دامی، اضافات گیاهی وغیره اطلاق نمی شود بلکه تولیدات حاصل از فعالیت میکروارگانیزم های که در ارتباط با تثبیت ازت ویا فراهمی فسفر وسایر عناصر غذایی در خاک فعالیت می کنند را نیز  شامل می شود.

تاریخچه کودهای بیولوژیک (کودهای میکروبی)

در سالهای اخیر به دلیل مصرف کودهای شیمیایی اثرات زیست محیطی متعددی از جمله انواع آلودگی‌های آب و خاک و مشکلاتی در خصوص سلامتی انسان و دیگر موجودات زنده به وجود آمده است. سیاست کشاورزی پایدار و توسعه پایدار کشاورزی، متخصصین را بر آن داشت که هر چه بیشتر از موجودات زنده خاک در جهت تأمین نیازهای غذایی گیاه کمک بگیرند و بدین‌سان بود که تولید کودهای بیولوژیک آغاز شد.

البته مصرف کودهای بیولوژیک قدمت بسیار طولانی دارد. تولیدکنندگان محصولات مختلف برای تقویت زمین‌های کشاورزی، گیاهان لگومینوز را کشت می‌کردند و معتقد بودند که با کشت آن حاصلخیزی خاک افزایش پیدا می‌کند. در نوشته‌های تاریخی کاشت گیاه شبدر، باقلای مصری و ... برای تقویت خاک‌ها گزارش شده است.

کودهای بیولوژیک مواد نگهدارنده‌ میکروارگانیزم‌های مفید خاک می‌باشند که به طور متراکم و با تعداد بسیار زیاد در یک محیط کشت تولید شده‌ و معمولاً به صورت بسته‌بندی قابل مصرف در اراضی کشاورزی‌اند.

هدف از مصرف کودهای بیولوژیک، تقویت حاصلخیزی خاک و تأمین نیازهای غذایی گیاه است. گر چه ممکن است اثرات مفید دیگری داشته باشند.

نخستین کود بیولوژیک با نام تجارتی نیتراژین تولید شد که در اواخر قرن نوزدهم مورد استفاده قرار گرفت و از آن تاریخ به بعد سایر کودهای بیولوژیک ساخته شدند. ارگانیزم‌هایی که در تولید کودهای بیولوژیک مورد استفاده قرار می‌گیرند عمدتاً از خاک جداسازی می‌شوند. در شرایط آزمایشگاه در محیط‌های کشت مخصوص تکثیر و پرورش یافته و بعد به صورت پودرهای بسته‌بندی شده و آماده، مصرف می‌شوند.

انواع کودهای بیولوژیک

مهم‌ترین کودهای بیولوژیک عبارتند از:

1) تثبیت کننده ازت هوا

2) قارچ‌های میکوریزی، که با ریشه بعضی از گیاهان ایجاد همزیستی کرده و اثرات مفیدی ایجاد می‌کند.

3) اکسید کننده گوگرد (تیو باسیلوس)، کودی که دارای باکتری تیو باسیلوس بوده و باعث اکسایش بیولوژیکی گوگرد می‌شود.

4) کرم‌های خاکی، در تولید هوموس مورد استفاده قرار می‌گیرند و نوعی کود کمپوست به نام ورمی کمپوست (Wermy compost) تولید می‌کنند.

5) میکروارگانیزم‌های حل کننده فسفات، که فسفات نا محلول خاک را به فسفر محلول و قابل جذب گیاه تبدیل می‌کنند.

1- تثبیت ‌کننده‌های ازت:

کار اصلی تثبیت‌کننده‌های ازت، تثبیت ازت هوا و تبدیل آن به ازت معدنی قابل استفاده برای گیاه است.گاز نیتروژن  79% از هوای اطراف ما را تشکیل می دهد، ولی گیاهان قادر به استفاده از آن نیستند لذا ازت گازی باید به ازت معدنی تبدیل شود. تبدیل ازت گازی به معدنی به دوطریق صنعتی و بیولوژیکی صورت می پذیرد

الف- تولید صنعتی

تولید صنعتی ازت با بهره گیری از صنایع پتروشیمی و درکارخانجات تولید کود میسر است و از معایب آن می توان به صرف هزینه زیاد اشاره کرد. استفاده در مکان های دور با توجه به قابل حمل بودن و استفاده کنترل شده، از مرایای این کود است.

ب- تولید بیولوژیک

موجودات ذره بینی خاک با فعالیت های بیولوژیکی خود اقدام به تثبیت ازت می نماید.

تثبیت ازت به سه صورت انجام می‌گیرد که به شرح ذیل است:

1) آزاد یا غیر همزیست (ازتو باکتر) ؛ کود میکروبی که به این روش تهیه شده کود ازتو باکتری است و در شرایطی که کمبود آن وجود داشته باشد، به خاک اضافه می‌شود.

2) همزیستی (ریزوبیوم) ؛ باکتری‌ به نام ریزوبیوم روی ریشه گیاهان خانواده گلومینوز ایجاد غده یا گره می‌کند. گیاهانی مانند یونجه، شبدر، نخود، لوبیا، عدس و ماش تثبیت کننده‌های مهم ازت به روش همزیستی می‌باشند.

باکتری ریزوبیوم در داخل غده یا گره تولید شده بر روی ریشه گیاه، ازت هوا را می‌گیرد و آن را تثبیت وبه NH₃ تبدیل می‌کند. NH₃ تولیدی، هم مورد استفاده خود باکتری و هم مورد استفاده گیاه میزبان قرار می‌گیرد. مقدار تثبیت به روش همزیستی  به نوع باکتری و گیاه میزبان ارتباط دارد. به طور متوسط از این طریق، تثبیت ازت می‌تواند بین 200 تا 300 کیلوگرم در هکتار، انجام پذیرد.

انواع گیاهان تثبیت کننده ازت و نوع گونه ریزوبیوم

	نام میزبان	گونه ریزوبیوم	میزان تثبیت
	نخود – باقلا	ریزوبیوم لگومینوزاردم	200-300 کیلوگرم در هکتار
	شبدر	ریزوبیوم تریفولی
	لوبیا	ریزوبیوم فازئولی
	یونجه	ریزوبیوم ملیلوتی
	باقلای مصری	ریزوبیوم لوپینی
	سویا	ریزوبیوم ژاپنیکوم

3) همیاری (ازوسپیریلیوم) ؛ باکتری‌ به نام ازوسپیریلیوم به صورت همیاری با ریشه گیاهان خانواده غلات مثل گندم، ازت هوا را تثبیت می‌کند. اهمیت تثبیت ازت در این است که بدون آلودگی‌ زیست محیطی، بدون نیاز به صرف هزینه و انرژی می‌توانیم کود ازته داشته باشیم. کود ازته تقویت خوبی برای حاصلخیزی خاک به شمار می‌رود و لذا با توجه به مشکلاتی که کودهای شیمیایی دارند، امروزه مصرف کودهای بیولوژیک مورد توجه خاص قرار گرفته‌اند.

2- قارچ میکوریزا

واژه میکوریزا (به معنی قارچ ریشه، جمع میکوریز) به طور کلی به همزیستی بین ریشه گیاهان و میسلیوم های قارچی اطلاق می شود و دو نوع ابتدایی همیاری قارچ میکوریزا با ریشه گیاهان وجود دارد اکتوتروفیک یا اکتومیکوریزا و اندوتروفیک یا اندومیکوریزا. سیستم ویژه ای از سطح فعال ریشه ای بیشتری جهت جذب بهتر مواد غذایی از خاک خصوصاً هنگامی که خاک ها فاقد فسفر کافی باشند برخوردار است.

3- اکسید کننده گوگرد

نقش گوگرد در گیاهان بطور عمده ساخت پروتئین، روغن و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی است. ولی به دلایل متعدد از جمله زیادی غلظت گوگرد در اندامهای گیاهی در مقایسه با فسفر و نقش بسیار مثبت این عنصر در مواردی مانند افزایش قابلیت جذب عناصر غذایی و بهبود کمی و کیفی محصولات کشاورزی و اصلاح خصوصیات بیوشیمیایی خاک های سدیمی و آهکی و همچنین افزایش نفوذ پذیری و کاهش pH  و حذف بی کربنات از آب آبیاری و نقش بسیار مؤثر و مثبت آن در کاهش تنش های شوری و سدیمی باید جایگاه فعلی این عنصر تغییر یابد و در ردیف عناصر اصلی قرار بگیرد و مصرف سالیانه آن از مصرف کودهای فسفاته بالاتر رود.البته نظر به اینکه شکل قابل جذب گوگرد توسط گیاهان به صورت یون سولفات(So4--) است بنابر این لازم است گوگرد با کمک ریز جانداران اکسید کننده گوگرد بصورت یون سولفات در آید.

نتایج آزمایش ها نشان داده که اگر گوگرد به همراه مواد آلی و باکتریهای تیوباسیلوس با روش صحیحی جایگذاری شود و رطوبت نیز در حد مطلوب باشد میتواند تا حدود60 % عملکرد محصولات کشاورزی را افزایش دهد.

برای تبدیل گوگرد به سولفات مهیا کردن شرایط اکسیداسیون در خاک از جمله رطوبت، مواد آلی، جایگذاری عمقی و میکروارگانیسم های اکسید کننده گوگرد الزامی است.

معدنی شدن ترکیبات آلی گوگرد دار به 2 روش انجام می گیرد:

1- بیولوژیک: گوگرد متصل به کربن در اثر اکسیداسیون کربن بوسیله میکروارگانیسم های هتروتروف به منظور کسب انرژی اکسیده شده و بصورت سولفات آزاد می شود.

2-بیوشیمیایی: گوگردی که متصل به کربن نیست بوسیله آنزیم های سلولی معدنی می شود. مانند استر سولفات ها توسط آنزیم های سولفاتاز مختلف که نمونه بارزی از فرآیند معدنی شدن بیوشیمیایی است.

4- ورمی کمپوست

این کود حاصل فن آوری بیولوژیکی یک نوع جانور زنده است و از طریق پرورش گونه ای کرم قرمز حلقوی بارانی موسوم به E.foetida بر بستر بقایای مواد آلی تولید می شود.تمام مراحل کار از ابتداء تا انتها تحت کنترل بوده و نهایتاً کود ممتاز بدون هرگونه بو ، شیرابه، بذر علفهای هرز، تخم انگل و سایر پاتوژنهای بیماریزای خاک تولید می گردد.ورمی کمپوست بطور طبیعی حاوی میکروارگانیسم های مفید از گروه ازتو فسفر و سولفو باکتری بهمراه مواد محرک رشد گیاهان است.  قدرت نگهداری آب آن قابل ملاحظه بوده و ارتباط گیاه با مواد غذائی بهتر را فراهم ساخته، لذا مواد غذائی بستر، بنحو مطلوبی در اختیار ریشه ها قرار می گیرند.انواع محصولات فرآوری شده بر مزیتهای فوق افزوده است، از این رو ورمی کمپوست کودی آلی و بی رقیب می باشد.

ورمی کمپوست در خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک تاثیر بسزایی دارد. این کود اصلاح کننده خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک بوده و علاوه بر وزن مخصوص کم، فاقد هرگونه بو، میکروارگانیسم های پاتوژن، باکــــتری های غیر هـــوازی، قارچ ها و علف های هرز می باشد. ورمی کمپوست علاوه بر قابلیت جذب آب با حجم بالا، شرایط مناسب جهت دانه بندی و قدرت نگه داری مواد غذایی مورد نیاز گیاهان را فراهم می نماید. ورمی کمپوست حاوی عناصر غذایی بسیار غنی به ویژه ازت بوده که به تدریج آنها را در اختیار گیاه قرار می دهد.( این نکته از نظر حاصل خیزی خاک بسیار بااهمیت است) این کود در مقایسه با سایر کودهای آلی دارای میزان عناصر اصلی غذایی بالاتری است. ورمی کمپوست علاوه بر عناصر ماکرو مانند ازت،  فسفر و پتاسیم که در فعالیتهای حیاتی گیاه نقش اساسی دارند حاوی عناصر میکرو مانند آهن، مس، روی و منگنز نیز می باشد. علاوه بر این با داشتن موادی مانند ویتامین B₁₂ و اکسین عوامل محرک رشد گیاه را فراهم می آورند.

از مزایای این کود می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

- سبک و فاقد هرگونه بو

- عاری از بذور علف های هرز

- حاوی میکروارگانیسم های هوازی مفید مانند ازتوباکتریها

- بالا بودن میزان عناصر اصلی غذایی در مقایسه با سایر کودهای آلی

- دارا بودن عناصر میکرو مانند  آهن ، روی ، مس و منگنز

- دارا بودن مواد محرکه رشد گیاهی نظیر ویتامینها  به ویژه ویتامین B₁₂

- قابلیت بالای نگهداری آب و مواد غذایی

- فرآوری آسان و سریع تر از بیوکمپوست

- عاری از باکتریهای غیر هوازی، قارچها و میکروارگانیسم های پاتوژن

- اصلاح کننده خصوصیات فیزیکوشیمیایی و بیولوژیکی خاک

- وجود عناصر ازت، فسفر، پتاسیم، کلسیم ، آهن، روی ، مس و منگنر

- استفاده از ورمی کمپوست در تهیه چای کمپوست

5- میکرو ارگانیزم های حل کننده فسفات

بسیاری از باکتری های خاک، خصوصا باکتری های از جنس های Pseudomonas  و bacillus و قارچ های وابسته به جنس های Penicillium وAspergillus  قادر هستند تا فسفات های غیر محلول در خاک را به فرم های محلول تبدیل نماید. تبدیل به وسیله ترشحات اسید های آلی مانند اسید های فومیک، استیک،پروپیونیک، لاکتیک، گلیگولیک، فوماریک و سوکسینیک انجام می شود. نفش این اسید ها ابتدا کاهش PH  است وسپس پیوند موجود در فرم های فسفات را تجزیه می کنند.

 ریزجانداران حل کننده فسفات می توانند منجر به افزایش حلالیت و جذب فسفر درمحصولات کشاورزی شوند که این امر منجربه کاهش اثرات نیتروژن وزود رسی در گیاهان شود..

به‌دلیل وجود توانایی انحلال فسفات در برخی از میکروارگانیسمهای موجود در خاک و با توجه به خطرات استفاده بیش از حد کودهای فسفره و اهمیت فسفر در تغذیه گیاه بخصوص در امر تثبیت نیتروژن در گیاهان لگوم‌، اثرات متقابل بین میکروارگانیسمهای حل کننده فسفات با باکتری بردی ریزوبیوم ژاپونیکوم بر روی  محصولات زراعی مورد بررسی قرار گرفت. در این تحقیق بعد از جداسازی میکروارگانیسمهای حل کننده فسفات از خاک اطراف ریشه گیاهان مختلف  پتانسیل حل کنندگی فسفات برای میکروارگانیسمها به صورت کمی اندازه‌گیری شد و برترین میکروارگانیسمهای حل کننده فسفات تعیین و شناسایی شدند. گونه‌های شناسایی شده عبارت بودند از سودوموناس پیوتیدا، آئروموناس هیدروفیلا و سودوموناس فلورسنس.  نتایج تجزیه آماری نشان داد که میکروارگانیسمهای حل کننده فسفات بر روی وزن خشک، درصد فسفرنسبت به پتاسیم، ازت، غلظت آهن و مس در بخش هوایی گیاه، تعداد، وزن تر و وزن خشک گره های ریشه‌ای و بر غلظت آن دربخش هوایی گیاه تأثیر معنی‌داری دارند.

کود حیوانی

منظور از کود حیوانی مجموعه ای از مواد بستری، ادرار و مدفوع گاو، گوسفند، مرغ یا هر حیوان دیگری است که از محل نگهداری آنها بدست می آید. درصد مواد غذایی کود حیوانی و کیفیت فیزیکی آن به عواملی مثل نوع حیوان، کیفیت مواد بستری، میزان پوسیدگی کود، تغذیه دام،  میزان سدیم و مقدار بذر علفهای هرز، اسپور بیماریها، لارو و تخم حشرات، شن و خاک دارد.درصد ازت کود گاوی بیشتر از کود گوسفندی و مرغی است. ولی درصد فسفر و پتاسیم کود مرغی از کودهای گاوی و گوسفندی بیشتر است.
درصد مواد غذایی کودها به تغذیه دام بستگی دارد. مثلاً چنانچه جیره غذایی دام از نظر یک عنصر ضعیف باشد، کود حاصله نیز به طریق اولی از نظر آن عنصر ضعیف خواهد بود و یا مثلاً هر چه درصد فیبر جیره غذائی بیشتر باشد درصد فیبر مدفوع نیز زیادتر خواهد بود. فراوانی ترکیبات آلی ازت دار ساده در کود حیوانی تازه بسیار مساله ساز است. تجزیه سریع این مواد سبب آزاد شدن آمونیاک و تجمع آن در مجاورت ریشه ها گشته و موجب مسمومیت گیاه می گردد. پوسیدگی اولیه کود این مشکل را مرتفع می سازد بهمین جهت هیچ گاه نباید کود حیوانی تازه را به محصول کاشته شده داد. زیادی املاح در کود نیز می تواند از طریق ایجاد پتانسیل اسمزی و یا مسمومیت مستقیم گیاه مساله ساز باشد. بنابراین وجود مقدار متعادلی از عناصر غذائی و عدم زیادی عناصری مثل سدیم در کود دامی مطلوب می باشد. کیفیت مواد بستری نیز نقش مهمی در کیفیت و حالت فیزیکی کود حیوانی دارد. معمولاً  اصطبل گوسفند فاقد مواد بستر است. بدین لحاظ سرعت تجزیه و پوسیدگی کود گوسفندی زیاد و دوام آن در خاک کمتر از سایر کودها می باشد. کود گوسفندی را کود گرم گویند. در مرغداری ها بیشتر از خاک اره و در گاو داریها معمولاً از کاه بعنوان مواد بستری استفاده می کنند. سرعت تجزیه و پوسیدگی کاه بیش از خاک اره می باشد. و بالعکس دوام خاک اره در خاک بیش از کاه است. اجزاء خاک اره از ترکیبات مقاومتری در مقایسه با کاه تشکیل شده است. بطورکلی، هر چه مقدار مواد نامطلوب مثل بذر علفهای هرز، شن، خاک، اسپور بیماریها و تخم و لارو حشرات در کود کمتر و تجزیه اولیه آن بیشتر باشد، ارزش کیفی کود بیشتر است. پوسیدگی کود سبب می شود که از میزان بذر علفهای هرز و آلودگی به امراض و حشرات نیز کاسته شود. برای پوسیدگی اولیه کود حیوانی می توان آن را در شرایطی مشابه تهیه کمپوست قرارداد و یا کود حیوانی را مدتی قبل از کاشت در خاک مزرعه مخلوط نمود. تجزیه کود در خاک و تبدیل آن به هوموس نیز مستلزم کفایت تهویه، حرارت و رطوبت در خاک می باشد این عوامل از طریق انجام عملیات مناسب زراعی تأمین می شوند.
کود حیوانی  در زراعت گیاهان پر ارزشی مانند سبزیجات،  سیب زمینی، ذرت ، پنبه و چغندر قند به مقدار متوسط 30 الی40 تن در هکتار برای مدت 3 الی 4  توصیه می گردد. کود حیوانی را معمولاً در زمان شروع عملیات تهیه بستر تا حداقل یک ماه قبل از کاشت بر سطح خاک پخش می کنند و با وسایلی مانند گاو آهن، دیسک یا کولتیواتور با خاک سطحی و تا عمق حدود15 الی 25 سانتیمتری مخلوط می نمائید.
در زراعت های کوچک و سنتی کود حیوانی را بصورت کپه هائی در مزرعه قرار می دهند و سپس آنرا با بیل بر سطح خاک پراکنده ساخته و با خاک مخلوط می کنند. در زراعت های مکانیزه از دستگاه کودپاش حیوانی استفاده می نمایند. دستگاه کودپاش حیوانی مانند یک تریلر است که در کف آن یک نوار نقاله قرار دارد. نوار نقاله کود را به سمت عقب و خارج از تریلر هدایت کرده و روی یک مارپیچ گریز از مرکز می ریزد. چرخش مارپیچ کود را به اطراف پرتاب می کند. از آنجائی که هزینه خرید، حمل و نقل و پاشیدن کود حیوانی بسیار زیاد است،  بخصوص در زراعت های وسیع می تواند مشکلاتی را در برنامه ریزی و زمان بندی عملیات زراعی پیش آورد، لازم است به باقی گذرادن بقایای گیاهی بر خاک و تلاش در حفظ هوموس خاک توجه کافی مبذول گردد.

منابع:

1- ملکوتی.ج 1382. - ضرورت ارتقاء جایگاه تغذیه ای گوگرد: نشریه فنی موسسه تحقیقا ت آب و خاک

2- کریمی نیا .آرش، پورشهرستانی.محمود. مقاله ارزیابی توان اکسایش گوگرد توسط میکروارگانیسمهای هتروتروف در خاک

3- سوبارنو. ان . اس .کاربرد کود های بیولوژیکی در کشاورزی پایدار 

4- هارپر، ف . اصول تولید گیاهان زراعی.

5- http://daneshnameh.roshd.irindex

6- http://dbase.irandoc.ac.ir/00659/00659464.htm

7- http://www.mamaworm.co

8- http://www.beh-saman.com/persian/vermicompost.as

9- http://www.civilica.com

10- http://mohandesiekeshavarzi.blogfa.com/post-11.aspx

11- http://www.sabzgostar-co.com