پروژه ی حفاظت ازتنوع زیستی در سیمای حفاظتی زاگرس مرکزی

در پروژه حفاظت از تنوع زیستی زاگرس مرکزی، از طریق هم سو نمودن حفاظت از تنوع زیستی و بهره برداری پایدار با فعالیتهای بخشهای کشاورزی، جنگلداری، مراتع، آب و گردشگری از سیمای حفاظتی زاگرس مرکزی در محدوده ای به وسعت ۲۵۰۰۰۰۰ هکتار حفاظت می شود. این محدوده تقریباً تمامی استان چهارمحال‌و‌بختیاری، مناطق وسیعی از استان کهگیلویه ‌و‌ بویراحمد، قسمت اعظم اقلید و مرودشت در استان فارس و سمیرم در استان اصفهان را در بر می‌گیرد. این پروژه، ضمن تقویت مناطق حفاظت شده، حفاظت از تنوع زیستی را در هشت روستای پایلوت در منطقه به نمایش گذاشته و ساز و کارهایی در جهت تسهیل اشاعه آموزه‌های کسب شده و رویکردهای روستایی موفق در دیگر مناطق ایجاد می نماید. همچنین از طریق ارتقاء ظرفیت لازم در سطوح فردی، سازمانی و سیستمی سازمانهای داخلی، پروژه از تلاشهای مداوم در جهت بهبود معیشت مردم و در نهایت توسعه اقتصادی منطقه حمایت می نماید.

همچنین در این پروژه بدون ایجاد تغییر در اکوسیستم کوهستان، از تنوع زیستی در محدوده وسیعی حفاظت گردیده و زیستگاههایی در کل منطقه حفاظت شده برای تعداد کثیری از گونه ها ایجاد می گردد. این امر می تواند سلامت و جمعیت گونه های مختلف گیاهی و جانوری را تضمین نموده و یا روند مذکور را در سیری صعودی قرار دهد. همچنین در زمان اجرای پروژه، زیستگاههای پایدار برای پستانداران کوچک، بی مهرگان و گیاهان مورد بهره برداری قرار می گیرد. روستائیان و دولت به صورت مادی و غیر مادی موجبات افزایش ارزش تنوع زیستی را فراهم می آورند.

پروژه حفاظت از تنوع زیستی زاگرس مرکزی با هدف افزایش ارتباط در بخشهای اصلی، روشهای مختلف بهره برداری از زمین مورد توجه قرار گرفته و قابلیت انعطاف پذیری مدیریت تنوع زیستی در سیمای حفاظتی افزایش می یابد. از اینرو درصورت تغییر آب و هوای منطقه، گونه ها و اکوسیستم ها قابلیت تطابق بیشتری داشته و می توانند در این شبکه ارتباطی به مناطق آب و هوایی جدید و یا مناطق مرتفع مهاجرت نمایند. در نتیجه اجرای این پروژه، آموزه های جدیدی در زمینه چگونگی سازگاری تنوع زیستی در شرایط آب و هوایی مختلف کسب خواهد شد.

پروژه فواید متعدد دیگری را در بخشهای مدیریت منابع طبیعی، حمایت از محیط زیست و همچنین توسعه اجتماعی- اقتصادی کشور به همراه خواهد داشت. از این رو با اعمال ساز و کارها، عملکردها و تکنیکهایی جدید حاصل از اجرای پروژه، توانایی کشور در مدیریت منابع طبیعی در سطح استان و همچنین روستا افزایش خواهد یافت. همچنین این پروژه توانایی سازمانهای استانی (به ویژه سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی) را در برنامه ریزی فعالیتها، هماهنگی و ارتباط با ذینفعان در سطوح محلی و ملی افزایش داده و موجب ارتقاء مدیریت محیط زیست و افزایش حمایت دولت از توسعه روستایی درچهار استان خواهد گردید.

از آنجائیکه در این پروژه، حفاظت از تنوع زیستی با برنامه های توسعه همسو گردیده و نگرش جدیدی از توسعه با توجه به وجوه اجتماعی و اکولوژیکی ایجاد می گردد، نهادینه کردن مفهوم جدیدی از توسعه، از جمله منافع نهایی پروژه محسوب می گردد.

فاز مطالعاتی و طراحی پروژه

فاز مطالعاتی پروژه به منظور تکمیل مطالعات پایه از نظر وجوه علمی، فنی و اجتماعی- اقتصادی و با هدف طراحی پروژه بزرگ GEF صورت پذیرفت. علاوه بر تشریح مبنای پروژه ، فاز مطالعاتی به صورت استراتژیک، ساختار مدیریت، مکانیزمهای هماهنگی و مکانیزمهای مشارکت ذینفعان را ایجاد نمود.
فاز مطالعاتی اهداف ذیل را دنبال نمود:

۱/ ایجاد ساختار مدیریتی و مکانیزمهای هماهنگی و حمایتی؛
۲/ انتخاب منطقه؛
۳/ تدوین برنامه های استانی و مکانیزمهای مشارکتی؛
۴/ ارزیابی کامل مناطق پروژه؛
۵/ شناسایی و بسیج منابع سرمایه گذاری مشترک؛
۶/ تدوین خصوصیات پروژه GEF.

هفت منطقه ذیل در هفت استان کشور به عنوان مناطق بالقوه جهت اجرای پروژه انتخاب گردید:

۱/ دنا - ۷۰% در استان کهگیلویه و بویر احمد و ۳۰% در استان اصفهان؛
۲/ سبزکوه – در استان چهار محال و بختیاری؛
۳/ سمیرم- در استان اصفهان؛
۴/ میان کتل- در استان فارس؛
۵/ باغ شادی- در استان یزد؛
۶/ اشتران کوه- در استان لرستان؛
۷/ بیستون- در استان کرمانشاه.

سند فاز مطالعاتی پروژه حفاظت از تنوع زیستی در سیمای حفاظتی زاگرس مرکزی توسط معاونت وقت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست و نماینده مقیم وقت سازمان ملل متحد در تاریخ ۱۴ اکتبر ۲۰۰۲ به امضاء رسید. عملیات فاز مطالعاتی اولیه در اکتبر ۲۰۰۲ آغاز و در مارس ۲۰۰۴ به اتمام رسید.

فاز اجرایی پروژه

سند فاز اجرایی پروژه توسط معاونت وقت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست و نماینده مقیم وقت سازمان ملل متحد در تاریخ ۲۸ ژوئن ۲۰۰۵ به امضاء رسید. عملیات فاز اجرایی در تاریخ ۱۲ مه ۲۰۰۷ آغاز گردیده است و مدت زمان اجرای پروژه پنج سال می باشد.

اهداف فاز اجرایی

هدف کلان
تحقق توسعه اقتصادی- اجتماعی و حفاظت و احیاء تنوع زیستی در منطقه زاگرس

هدف تسهیلات محیط زیست جهانی
حفاظت از تنوع زیستی در سیمای حفاظتی زاگرس مرکزی

اهداف اصلی پروژه

هدف اصلی ۱- ایجاد یک چارچوب نهادی و سیاسی ملی حمایت کننده از اولویت بخشی به تنوع زیستی در فرآیند توسعه در منطقه زاگرس مرکزی؛
هدف اصلی ۲- تلفیق حفاظت و بهره برداری پایدار از تنوع زیستی در برنامه های اقتصادی و بخشی و اقدامات دولت در منطقه زاگرس مرکزی؛
هدف اصلی ۳- ایجاد الگوهایی از راهبردهای روستایی موفق و پایدار از نظر اقتصادی در جهت افزایش درآمد و حفظ تنوع زیستی.

اهداف عملیاتی پروژه

هدف عملیاتی ۱/۱- ایجاد زمینه های مشارکت بین بخش ها و ذی نفعان کلیدی حفاظت از تنوع زیستی در سطوح ملی و بین المللی؛
هدف عملیاتی ۲/۱- اصلاح سیاستهای کلان و بخشی به منظور بهره برداری پایدار از تنوع زیستی زاگرس مرکزی؛
هدف عملیاتی ۳/۱- گسترش آموزه ها و تجربیات کسب شده در کل منطقه زاگرس مرکزی؛
هدف عملیاتی ۱/۲- تبیین استراتژی نوین توسعه در راستای ایجاد نگرش جدید به تنوع زیستی؛
هدف عملیاتی ۲/۲- تعیین ساز و کارهای حمایت موثر از توسعه روش های معیشتی جایگزین توسط دولت در منطقه؛
هدف عملیاتی ۳/۲- اولویت بخشی به حفاظت از تنوع زیستی در توسعه بخش منابع آب در منطقه؛
هدف عملیاتی ۴/۲- اولویت بخشی به حفاظت از تنوع زیستی در توسعه بخشهای کشاورزی ، مرتع داری و جنگلداری در منطقه؛
هدف عملیاتی ۵/۲- اولویت بخشی به حفاظت از تنوع زیستی در توسعه بخش گردشگری در منطقه؛
هدف عملیاتی ۶/۲ - تعیین ابزارهای موثر جهت حفاظت از تنوع زیستی در سراسر منطقه؛
هدف عملیاتی ۱/۳- انتخاب ۸ روستای پایلوت؛
هدف عملیاتی ۲/۳– ایجاد مکانیزم های برنامه ریزی و پایش و مدیریت منابع طبیعی در روستاهای پایلوت با مشارکت کامل کارکنان مناطق حفاظت شده؛
هدف عملیاتی ۳/۳- تدوین برنامه های بلند مدت مدیریت منابع طبیعی برای روستاهای پایلوت؛
هدف عملیاتی ۴/۳- اجرا و پایش برنامه مدیریت منابع طبیعی و تجدید نظر در آن بصورت چرخه ای؛
هدف عملیاتی ۵/۳- بهبود توجه به تنوع زیستی و نقش آن در کمک به توسعه اجتماعی – اقتصادی در روستاهای کل منطقه.

ذینفعان پروژه:

- سازمان مجری: سازمان حفاظت از محیط زیست؛
- تسهیلات محیط زیست جهانی (Global Environment Facility)؛
- برنامه عمران ملل متحد (United Nations Development Programme)؛
- شوراهای برنامه ریزی استانهای چهار گانه؛
- ادارات کل محیط زیست استانهای تحت پوشش؛
- سازمانهای جهاد کشاورزی استانهای تحت پوشش؛
- ادارات کل منابع طبیعی؛
- سازمانهای آب استانی و منطقه ای؛
- سازمانهای میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری؛
- شوراهای اسلامی روستاهای پایلوت؛
- تشکلهای مردم نهاد ؛
- دانشگاهیان؛
- بخش خصوصی؛
- جوامع محلی.

مدیریت پروژه

به منظور مدیریت و هماهنگی فعالیتهای پروژه، یک دفتر در تهران و دفتر دیگری در منطقه پروژه تاسیس گردیده است. دفتر تهران به عنوان دبیر خانه پروژه فعالیت می نماید و مسئولیت ایجاد هماهنگی و ارتباط در سطوح ملی و بین المللی را بر عهده دارد. این دبیرخانه به عنوان رابط بین بخش دولتی، غیر دولتی و نهادهای بین المللی مربوطه فعالیت می نماید و مسئولیت پایش و ارزشیابی پروژه و همچنین حمایت از کمیته راهبری و گروه مشاوره فنی پروژه را بر عهده دارد.

دفتر منطقه ای پروژه زاگرس در استان چهار محال و بختیاری (شهر کرد) با سازمانهای استانهای چهارگانه همکاری نزدیک دارد. مدیر ملی پروژه، مدیریت دفتر پروژه زاگرس را بر عهده دارد و به صورت مستقیم به مجری ملی در تهران گزارش می دهد. همچنین این دفتر ضمن ارائه گزارش به دفتر سازمان حفاظت محیط زیست در تهران، مسئولیت ارتباط با سازمانهای دولتی و غیر دولتی را بر عهده دارد.

در مرحله توسعه پروژه، دفاتر هماهنگی استانی (Provincial Coordination Office) در هر یک از چهار استان تاسیس گردیده اند.

بسیاری از فعالیتها و رویکردها نیازمند مشارکت فعال سازمانهای بخشی در سطح ملی است. مسئولیت اکثر فعالیتهای اجرایی مرتبط با پروژه بر عهده سازمانهای مذکور است. از جمله این اقدامات می توان به همکاری در تهیه شرح خدمات، انتخاب مشاوران و پیمانکاران و نظارت بر فعالیتها اشاره نمود.

همچنین پروژه از راهنمائیهای دو گروه تخصصی در زمینه سیاستگذاری و پشتیبانی فنی داخلی بهره مند می گردد. کمیته راهبری پروژه (Project Steering Committee) که از نمایندگان سازمانهای ذینفع در سطوح ملی و استانی تشکیل شده است، به عنوان بالاترین هیات تصمیم گیری پروژه فعالیت می نماید. حداقل یک نماینده از تشکلهای مردم نهاد در کمیته راهبری شرکت می کند. جلسات کمیته راهبری پروژه حداقل دو بار در سال تشکیل می شوند و تصمیم گیری در جلسات که به ریاست مجری ملی پروژه تشکیل می گردد بر اساس اکثریت آراء انجام می شود.

گروه مشاوره فنی ( Technical Advisory Team ) مسئولیت ارائه راهنمائیهای فنی پروژه را بر عهده دارد. این گروه به اشاعه اهداف و نتایج پروژه کمک نموده و موجب هماهنگی فعالیتهای پروژه با پروژه های دیگر می گردد. گروه مشاوره فنی از کارشناسان سازمانهای ملی، کارشناسان مستقل و تشکلهای مردم نهاد تشکیل شده است. اگرچه این گروه به عنوان مرجع تصمیم گیری شناخته نمی شود ولی هیات مشورتی موثری به شمار می آید و نماینده ای درکمیته راهبری خواهد داشت.