حفاظت از تنوع زیستی جهان

حفاظت از تنوع زیستی جهان

تنوع زیستی کتابخانه حیات دنیا است و حفاظت از این کتابخانه وظیفه همگانی است که به  سرمایه گذاری مداوم به خصوص از طرف کسانی نیاز دارد که جای پای بزرگتری در دنیا بر جای گذارده اند.

جامعه در حال تحول
ما در حالی قرن ۲۱ را آغاز می کنیم که شاهد تغییرات بسیار مهمی در دنیای خود هستیم. در طول ۱۰۰ سال اخیر، جمعیت جهان چهار برابر شده است. درصد بالایی از جمعیت مذکور در حال حاضر در شهرها زندگی می کنند، کالاهای بیشتری در مقایسه با قبل به سراسر دنیا حمل و نقل می شود و تاثیر انسان بر محیط در قالب تغییرات آب و هوا، افزایش جمعیت و حتی تخریب لایه ازن کاملاً محسوس است.

تغییرات مشاهده شده که طیف وسیعی را در بر می گیرد به قرار ذیل است:
تغییرات تکاملی ( زمانیکه تغییری، بسیاری از تغییرات مرتبط را موجب می شود)؛
تغییرات تسریع شونده ( مانند منحنی رشد جمعیت)؛
تغییرات چرخه ایی (مانند لکه­های خورشیدی، جزر و مد و یا بازار سهام)؛
تغییرات پس رونده (زمانی که تغییرات در مسیری رو به عقب پست رفت دارند)؛
تغییرات فاجعه بار ( مانند جنگ و ....) .

در حالیکه شاهد این تغییرات  هستیم، ما نیز به عنوان یک گونه از رفاه بیشتری برخوردار شده ایم. از سال ۱۹۵۰، مصرف غلات ۴۰ % و مصرف گوشت گاو و گوسفند  ۲۶%  به ازاء هر نفر افزایش یافته است. مصرف سرانه ماهی دو برابر و مصرف سرانه چوب نیز به ازاء هر نفر به میزان یک سوم رشد داشته است. البته، افزایش مذکور به صورت یکسان توزیع نشده است و این امر به معنی آن است که تعدادی از مردم ثروتمند شده و با سرعتی بسیار بیشتر از دیگران از منابع استفاده می کنند. در شرایط  مذکور این سوال مطرح می شود که آیا افزایش مصرف منابع طبیعی و به تبع آن رفاه بیشتر انسان پایدار و یا حتی سودمند است؟

سودمندی بیشتر به علم اخلاق مربوط می شود، اما مسئله پایداری می تواند به صورت روشن تر مورد بررسی قرار گیرد. شاخصها حاکی از آن است که تا سال ۲۰۱۰،  وسعت مراتع ۲۲% ، زمین های قابل آبیاری ۱۲% ، زمین های کشاورزی ۲۱% ، جنگلها۳۰% و تعداد انواع ماهی۱۰% به ازاء هر فرد کاهش خواهد یافت.  روند مذکور بیانگر آن است که دست یابی به پایداری به آسانی امکان پذیر نیست و سازگاری با تغییرات چالشی اساسی فراروی ما در دهه های آینده خواهد بود.

عکس العمل نسبت به تغییرات
عکس العمل دنیا در برابر تغییرات ایجاد شده چیست؟ مهمترین واکنش در این زمینه، کنفرانس سازمان ملل درزمینه محیط زیست و توسعه بود که در ریودوژانیرو برزیل در سال ۱۹۹۲ برگزار گردید. از جمله نتایج این کنفرانس می توان به تدوین  تعداد بسیار زیادی اسناد بین المللی از جمله کنوانسیون تنوع زیستی، معاهده تغییرات آب و هوایی و دستور ۲۱ اشاره نمود. مجموعه موافقت نامه­های مذکور به شکل گیری چارچوب بین المللی همکاری حفاظت از تنوع زیستی  منجر گردید.

شواهد حاکی از آن است که تنوع زیستی با سرعت فزاینده ای در معرض تهدید قرار گرفته است؛ به گونه ای که حدود ۲۵% ازپستانداران، ۱۲% از پرندگان، ۳۰% از ماهیها و بیش از ۱۵% از گیاهان در معرض انقراض قرار گرفته اند. در حالیکه موافقتنامه­های ریو دو ژانیرو به خصوص کنوانسیون تنوع زیستی،  اسناد مهمی محسوب  می شوند، اقدامات صورت پذیرفته با مفاهیم عالی بیان شده در اسناد، هماهنگی ندارد. به راستی موانع موجود کدامند و چه اقداماتی باید در جهت غلبه بر آنها صورت پذیرد؟

مراحل پیشنهادی به قرار ذیل است:

دخیل نمودن بخش­های مختلف در موضوع تنوع زیستی
در اکثر کشورها، تدوین استراتژی­های ملی تنوع زیستی و برنامه­های عمل به وزارتخانه­ها و یا سازمان­های محیط زیست و یا دیگر دستگاه­های حفاظتی مرتبط محول شده است. اگر چه این اقدام  از جهات مختلف مناسب و حتی لازم است، اما در جهت حفاظت واقعی از تنوع زیستی کافی نیست و لزوم تقویت  ابتکار عمل­ها ی مذکور از طریق انجام اقدامات در بخشهای دیگر مانند کشاورزی، جنگلداری، شیلات، گردشگری، بهداشت و درمان و یا حتی امور نظامی که به صورت عمده بر تنوع زیستی تاثیر می گذارند، احساس می شود.

ایجاد ارتباط شفاف­تر بین تنوع زیستی و موضوع جهانی شدن
جهانی شدن حقیقت گریز ناپذیر زندگی مدرن است ولی ارتباط آن با حفاظت از تنوع زیستی درسطوح بالای قدرت از جمله سازمان تجارت جهانی و سازمان­های تجارت به صورت کافی لحاظ نشده است. به عنوان مثالی در این زمینه می توان به تهدید رو به افزایش گونه­های مهاجم خارجی که موجب کاهش تنوع زیستی دنیا می گردد، اشاره نمود. هیچ دولتی که اقتصاد آن بر اساس سیستم تجارت جهانی پی ریزی شده است، تمایلی به محدود شدن تجارت آزاد ندارد. اما از آنجائیکه منافع حاصل از تجارت آزاد به بهای ایجاد تهدیدات مهم زیست محیطی تمام می شود، اتخاذ راه حل­هایی برای برخورد با ناکامی­های بازار ضروری است.

بسط تحقیقات
در حالی که معلومات ما در بسیاری از زمینه های مهم بسیار ناقص است، دانش ما در زمینه حفاظت بیش از توان انجام اقدامات حفاظتی است. به علاوه به نظر می­رسد که تغییرات جهانی از جمله تغییرات آب و هوایی، جمعیت انسان­ها و رفتارهای اقتصادی ناشی از آن شتاب بیشتری گرفته است. سازگاری با تغییرات  مذکور به صورتی که از تنوع زیستی حفاظت نماید، نیاز به سرمایه گذاری قابل ملاحظه ای در امر تحقیقات دارد. از آنجائیکه قسمتی از منافع کسب شده  " اموال عمومی" محسوب می شوند، سرمایه گذاری تنها از طریق بخش خصوصی کافی نبوده و این امر نیازمند سرمایه گذاری عمومی است.

حمایت عمومی
حفاظت از تنوع زیستی تنها در صورت حمایت مردم از سیاست­ها و رفتارهایی که موجب تقویت حفاظت می­شود، امکان پذیر خواهد بود. در بسیاری از نقاط دنیا، جامعه مدنی کاملاً در موضوعات مربوط به امور حفاظت مشارکت دارد. اما هزینه تغییر اشکال نامناسب مصرف بسیار بیشتر از میزان سرمایه گذاریهای انجام شده در امر حفاظت بوده و بیانگر اولویت­های عمومی است. در جهت افزایش حمایت عمومی در زمینه حفاظت از تنوع زیستی چه عملی را می توان انجام داد؟ یکی از راه حل­های ارائه شده در این زمینه، منتفع نمودن حوزه گسترده­تری از حامیان بالقوه از طریق طبیعت گردی، ایجاد انگیزه برای کشاورزان و به کارگیری فن آوری پیشرفته است.

برنامه عمل تنوع زیستی
مفهوم تنوع زیستی کاتالیست موثری برای برنامه عمل محسوب می شود. تعداد بسیارزیادی از سازمان­های کمک کننده،  برنامه­های اختصاصی جدیدی را در زمینه معاهده تنوع زیستی تدوین نموده اند. سازمان تسهیلات محیط زیست جهانی، سرمایه قابل ملاحظه ای را بالغ بر حدود ۱۰۰ میلیون دلار آمریکا در سال تامین می نماید. کشورهای در حال توسعه نیز راهبردهای جدیدی را از طریق تدوین استراتژی­ها و برنامه عمل ملی تنوع زیستی اتخاذ می نمایند. در نتیجه، سیاستها و برنامه های جدید و مناسب تر تقریباً در تمام نقاط دنیا اجرا می شوند. اگرچه اقدامات مذکور برای توقف کاهش تنوع زیستی کافی نیست ولی زمینه را برای انجام اقدام موثر در آینده فراهم می سازد. یکی از اقدامات ضروری، بازنگری در یارانه­های اقتصادی است که رفتار های مخرب زیست محیطی را موجب می شود.

چگونگی کنترل
به طور خلاصه، کنوانسیون­های مصوب در کنفرانس ریو و به خصوص کنوانسیون تنوع زیستی، فرصت­های بسیار زیادی را در جهت مشارکت در حفاظت از تنوع زیستی در اختیار کشورها قرار داد. اقدامات دیگری که می توان در این زمینه انجام داد به قرار ذیل است:

- پذیرفتن اینکه تنوع زیستی شالوده پایداری است؛
- استفاده از ابزارهای اقتصادی در جهت تشویق رفتار مناسب زیست محیطی؛
- دخیل نمودن تنوع زیستی در کلیه استراتژی­ها و برنامه­های بخشی؛ و
- اطمینان از اینکه سیاست خارجی قادر به پاسخگویی به نگرانی­های زیست محیطی است.

Reference: Biodiversity in Perspective
[e-mail] این نشانی پست الکترونیک دربرابر spambot ها و هرزنامه ها محافظت می شود. برای مشاهده آن شما نیازمند فعال بودن جاواسکریپت هستید
www.knnv.nl
ترجمه: ویدا منتخب