معرفی موسسه تحقیقات خاک و آب

پس از احداث اولین سدها در کشور تصور می‌رفت که با ساختن این سدها افزایش قابل توجهی در تولیدات کشاروزی ایجاد خواهد شد، در پاره ای از پروژه‌ها نتیجة تا حدی رضایتبخش بود ولی در بعضی دیگر علاوه بر این که تحول چشمگیری در وضع زندگی زارعین و درآمد آنها ایجاد نشد، در نتیجه عدم تناسب خاک برای کشاورزی، وجود پاره ای از مشکلات در خاک مسائل بزرگی مانند بالا آمدن آب زیرزمینی، باتلاقی شدن اراضی زیر کشت و شوری خاک بروز گردد. لذا دولت ایران از سازمان خوار‌بار و کشاورزی جهانی سازمان ملل متحد

کارشناسان پس از بررسیهای لازم درمنطقه مورد نظر توصیه نمودند که مطالعات خاکشناسی به منظور تعیین علت اصلی و از بین بردن عوامل نامطلوب در پروژه‌های گذشته ضروری است. بدین منظور در سال 1331 بنگاه مستقل آبیاری وابسته به وزارت کشاورزی اقدام به ایجاد گروههای خاکشناسی نمود که مطالعات و بررسیهای مربوطه را با همکاری کارشناسان سازمان ملل متحد انجام دهند.

اولین گروه خاکشناسی در زمستان سال 1331 تشکیل و بعد از شرکت در کلاس‌های خاص برای آموزش رشته خاکشناسی، اولین پروژه را در منطقه کرخه واقع در خوزستان انجام دادند. تدریجاً که فعالیت گروههای خاکشناسی توسعه پیدا نمود علاوه بر شناسایی خاک، مسائل دیگری از قبیل زهکشی نیز مورد مطالعه گروه مزبور قرار گرفت. در سال 1334 ساختمان آزمایشگاه خاکشناسی در محل فعلی افتتاح و شروع به فعالیت نمود. با توسعه فعالیت در سال 1340 به مؤسسه خاکشناسی تبدیل و به فعالیت خود ادامه داد . در سال 1343 وقتی که بنگاه مستقل آبیاری از وزارت کشاورزی جدا و به وزارت آب و برق پیوست مؤسسه خاکشناسی در وزارت کشاورزی باقی ماند.

به موازات فعالیتهای فوق در سال 1336 به منظور توسعه و ترویج استفاده از کودهای شیمیایی در کشاورزی طرح حاصلخیزی خاک در خوزستان فعالیت خود را آغاز نمود که ظرف چند سال مطالعه، نتایج جالب توجهی به دست آورد و استفاده از کود شیمیایی، مطالعه و تحقیق در حاصلخیزی خاک بدین شکل پایه گذاری گردید. مطالعات مزبور توسط سازمان عمران خوزستان

(FAO) تقاضای اعزام کارشناس برای بررسی علت بروز مشکلات بعد از آبیاری نمود. پروژه مشترک فائو و دولت ایران به سرپرستی دکتر م، ل. دوان شروع گردید.(Khuzestan Development Service) شروع گردید. در سال 1339 با استفاده از تجربیات حاصل از طرح جامع حاصلخیزی خاک به وسیله کارشناسان ایرانی که در این تحقیقات شرکت کرده و تجربه اندوخته بودند با کمک سازمان خواربار و کشاورزی جهانی سازمان ملل متحد تهیه و کار تحقیق در مسئله حاصلخیزی خاک با اجرای آزمایش‌هایی با تشکیل سازمانی به نام اداره کل حاصلخیزی خاک وزارت کشاورزی در سراسر کشور آغاز گردید. با ادغام اداره کل حاصلخیزی خاک و موسسه خاکشناسی در سال 1345، موسسه خاکشناسی و حاصلخیزی خاک تاسیس و امر مطالعه، طبقه بندی خاکها و تعیین استعداد اراضی و در واقع تعیین شناسنامه برای خاکهای کشور توام با مطالعه و تحقیق در حاصلخیزی این خاکها را به عهده گرفت. بر اساس این هدف مهم و همچنین برای مطالعه در مورد حفاظت خاک و آب و جلوگیری از فرسایش خاک، سازمان موسسه در سال 1347 مرکب از 9 بخش و واحد مختلف به تصویب رسید . زمانی که سازمان تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی در سال 1353 با هدف تمرکز و توسعه فعالیتهای تحقیقاتی وزارت کشاورزی و هماهنگ کردن این فعالیتها با پیشرفته‌ترین برنامه‌های تحقیقاتی جهانی در وزارت کشاوزری تشکیل گردید، این مؤسسه نیز به همراه کلیه مؤسسات و مراکز تحقیقاتی وزارت کشاورزی و منابع طبیعی تابع آن گردید. سپس با رسمیت یافتن تشکیلات سازمان تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی، مؤسسه خاکشناسی و حاصلخیزی خاک نیز با تغییراتی که در تشکیلات و وظایف آن داده شد در سال 1357 با عنوان موسسه تحقیقات خاک وآب با شش بخش تحقیقاتی به فعالیت پرداخت . قانون تفکیک وظایف میان وزارت کشاورزی و جهاد سازندگی در یازدهم مهر ماه 1369 تصویب و بر این اساس در امور زیر بنایی کلیه امور مربوط به زراعت، آب و خاک داخل مزرعه (و هیئتهای هفت نفره) به عهده وزارت کشاورزی و امور مربوط به حفظ، احیا و گسترش بهره برداری از منابع طبیعی (جنگل، مرتع، شیلات و آبخیزداری) کلیه امور دام و طیور و عمران روستایی، بهسازی، صنایع روستایی و آبرسانی روستاها به عهده وزارت جهاد سازندگی قرار گرفت. یکی از نکات حائز اهمیت در این ارتباط آن است که تا قبل از سال 1346 مطالعاتی بسیار مقدماتی در مورد فرسایش و هدر رفتن خاک و آب در نقاط مختلف کشور توسط کارشناسان داخلی و خارجی انجام و گزارشهایی در مورد فرسایش آبی و بادی تهیه گردیده بود. اما در سال 1346 نظر به اهمیت حفظ منابع خاک و آب به عنوان یک منبع پایدار ملی پژوهشهای لازم در مورد مسائل مربوط به فرسایش آبی و هدر رفتن آب عموماً و روشهای حفاظت خاک و ‌آب در دیم‌زارها خصوصاً به منظور ارائه روشهای صحیح و در شرایط کشور ایران، بخش حفاظت خاک و‌آب در مؤسسه تشکیل و فعالیتهای مقدماتی در سطح 98 هکتار در سه منطقه مراغه، رضائیه و شیراز در مزارع کوچکی آغاز گردید.

با بررسی علل و عوامل فرسایش خاک و لزوم ارائه راههای صحیح حفاظت منابع خاک و‌ آب، در سال 1347 نسبت به تأسیس یک مرکز تحقیقاتی در سطح 300 هکتار در تبریز اقدام گردید. علاوه بر تأسیس مراکز و ایستگاههای تحقیقاتی نسبت به پیاده کردن روشهای مورد قبول حفاظت خاک و آب در سایر کشورها که دارای شرایط تقریباً مشابه با ایران می‌باشد تحت عنوان برنامه‌های مطالعات حفاظت خاک و آب اقدام و با توجه به اولویت و نیاز مناطق به تدریج نسبت به تشکیل و تجهیز گروههایی در استانهای مختلف کشور مبادرت گردید.این بخش تا سال 1370 یعنی اواخر برنامه اول توسعه به فعالیتهای خود ادامه داد. ولیکن فعالیتهای آن رو به کاهش نهاد و عمده وظایف آن به بخش اصلاح خاک و مدیریت پایدار اراضی محول گردید. نکته دیگری که لازم به ذکر است، بخشی با عنوان آموزش و ترویج خاک در سال 1345 با هدف جمع آوری و اشاعه نتایج تحقیقات، مطالعات و بررسیهای انجام شده در موسسه و در اختیار قرار دادن نتایج بررسی به متقاضیان با همکاری سازمان ترویج تاسیس و شروع به فعالیت نمود که تا سال 1364 به فعالیت خود ادامه داده و پس از آن به دلیل عدم وجود امکانات لازم برای انتقال یافته‌ها منحل گردید و بعضی از وظایف آن به بخشی که از تلفیق قسمت خدمات فنی و اداره انتشارات و اطلاعات حاصل شد واگذار گردید. سپس بر اساس مصوبه شماره 22651/5 ش مورخ 19/11/71 شورای عالی اداری سازمان آموزش کشاورزی با سازمان تحقیقات کشاورزی، ادغام و سازمانی تحت عنوان سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی تشکیل گردید. بر اساس همین مصوبه با تشکیل سازمان مذکور وظایف مربوط به ترویج کشاورزی نیز از حوزه ستادی وزارتخانه منتزع و به سازمان فوق پیوسته گردید که مؤسسه تحقیقات خاک و‌آب در حال حاضر وابسته به آن بوده و دارای 9 بخش و یک ایستگاه تحقیقاتی اختصاصی می‌باشد. با تأسیس مؤسسه تحقیقات دیم در سال 1372 قسمتی از وظایف مؤسسه و با تأسیس مرکز ملی تحقیقات شوری مستقر در استان یزد 16/12/1376 قسمت دیگری از وظایف مؤسسه به آنها منتقل گردید.