راز ماندگاری درختان در مناطق خشک

آیا تا بحال در گذر از مناطق خشک به درختانی برخورد کرده اید که بصورت تک پایه­هایی در دوردستها قرار دارند . از خود پرسیده اید که چگونه ممکن است در این بیابان خشک آنها استقرار یافته­اند ؟ آیا کسی  آنها را آبیاری می­کند؟  در جواب باید گفت نه! مطمئن باشید در تابستان سوزان در این مناطق آب برای انسان هم نیست چه برسد به آنکه به گیاهی داده شود.

در این پست و به مناسبت هفته منابع طبیعی قصد دارم به این موضوع بپردازم. گز روغنی ، گونه ای درختی است که در رشته کوههای مکران در بلوچستان وبشاگرد  هرمزگان بر روی سنگ سخت میروید. چطور  او می­تواند تابستانهای خشک و سوزان را بگذراند. شاید برای سالهای متوالی حتی یک قطره باران در این مناطق نبارد ولی او در آنجا ادامه حیات می­دهد. مهمترین عامل زنده­مانی این گونه سیستم ریشه و نوع سنگ بستری است که در این مناطق گسترش دارد.   

 

 گز روغنی" یا "گاز رخ"  جزو آن دسته گونه­هایی است که دارای ارزشهای ویژه از نظر اقتصادی و محیط زیستی است.  این گیاه به دلیل وجود یک نوع روغن ارزشمند در بافت آلبومین لپه ها ی بذری آن حائز اهمیت است. این روغن به دلیل پایداری طولانی در مقابل فشار،  مصارف  زیادی در صنایع بخصوص صنایع ساعت سازی ، آرایشی و بهداشتی و فضایی دارد بطوریکه هم اکنون هر لیتر روغن آن به ارزش 30 دلار  در کشور خریداری و به خارج کشور با ارزش بیشتری فرستاده می­شود. همچنین بذر آن بصورت آجیلی مصرف دارد.  از برگ این گونه برای ماهیگیری استفاده می­شود. چوب آن  به دلیل بالا بودن صمغ و روغن دارای خاصیت ضد موریانه است.

گیاه گز روغنی یا گازرخ با نام علمی Moringa perengrina Fiori برای اولین بار توسط مرحوم دکتر جوانشیر در سال 1372 وارد فلور گیاهی ایران شد  ولی  حضور آن در کشورهای حاشیه خلیج فارس ، عربستان سعودی و فلسطین اشغالی نیز گزارش شده است.. برداشت کامل بذر از این گونة گیاه به منظور مصارف آجیلی باعث شده که زادآوری آن از طریق بذر آسیب جدی بخورد. خوشبختانه اداره کل منابع طبیعی سیستان و بلوچستان سرمایه گذاری خوبی برای گسترش این گونه در چند سال گذشته قابل تمجید است بطوریکه جنگلکاریهای ارتفاعات سرباز و نیکشهر به چندین هکتار بالغ میشود.    

گرچه این گیاه قادر است در شرایط سخت اکولوژیکی زندگی کند ولی وابستگی بسیار شدیدی به سازند زمین­شناسی دارد. سازند موجود در کوههای مکران و بشاگرد از دو لایه ماسه سنگ و شیل بصورت متناوب تشکیل شده است. ضخامت ماسه سنگ حدود 10 تا 30 سانتیمتر است و گز روغنی ریشه خود را از درز و شکافهای آن به درون شیل می­فرستد . شیل از جنس رس و آهک است و ذخیرگاه خوبی برای رطوبت است. بارشهای زمستانی و گاهی موسمی در اواخر مرداد ماه از درز و شکاف ماسه سنگ عبور کرده و وارد شیل شده و برای استفاده درخت ذخیره میشود. لایه ماسه سنگ بعنوان یک لایه پوششی از تبخیر آن در مقابل نور خورشید در فصول گرم سال جلوگیری می کند.

 عمده مناطق انتشار این گونة گیاه به صورت طبیعی کوههای بشاگرد، نیکشهر تا جنوب جازموریان می‌باشد . گلدهی گیاه گز روغنی هر ساله در فصل بهار صورت می‌گیرد. زمان بذر‌دهی در بلوچستان اواخر تابستان ذکر می‌شود که بایستی با حضور بموقع و قبل از باز شدن میوه اقدام به جمع‌آوری بذور شود . بذور جمع‌آوری شده پس از ضدعفونی شدن در محلی سرد و خشک نگهداری می‌شوند تا در مرحلة بعدی در عرصه یا خزانه کشت گردند ..  از آنجا که بذر گیاه حاوی روغن است، طول عمر بذر به مانند اکثر دانه‌های روغنی کم می‌باشد. بهمین دلیل بهترین بذور جهت تولید نهال، بذور جمع‌آوری شده مربوط به همان سال است . اگرچه تکثیر گیاه از طریق قلمه‌‌زنی ممکن است، اما به منظور پیشگیری از آسیب‌رسانی به نهال، تکثیر از طریق بذر توصیه می‌شود .

این راز خلقت یک گونه درختی در مناطق بیابانی و خشک کشور است تابعد..........