درختان و درختچه ها

درختان و درختچه ها:
اهمیت این‌گونه درختان در باغ ایرانی، بیشتر ایجاد سایه و زیبایی است. اینگونه درختان که اکثراً غیر مثمر هستند بیشتر در محور اصلی باغ کاشته می‌شدند. در اینجا انواع درختان به ترتیب اهمیت آنها در باغ ایرانی معرفی می‌گردند منابع مورد استفاده در این مبحث‌، باغهای ایرانی ( پیرنیا، محمد کریم ) باغ ایرانی (دانش دوست‌، یعقوب ) باغ ( ابوالقاسمی، لطیف ) گیاهان پهن برگ مقاوم به شرایط نامساعد( یارایی‌، رامی) فلور ایران ( قهرمان‌، احمد ) و کتاب TREES Coombes,Allem هستند.
1- سروها: Cupressus Cupressaceae : تیره 1-1- سرو ناز:Cupressus sempervirns دارای تاج مخروطی شکل و زیباست و میوه آن به صورت کروی است. برگهای فلسی و متراکم دارد و نوک آن به سمت بالا قراردارد. زربین C.V var. horizon tallis با انشعابات فرعی و افقی و سرو شیرازC.v .var. Fastigiata که بعنوان گیاه تزئینی در باغهای تاریخی و در محورهای اصلی کاشته می‌شده و به باغ زیبایی خاصی می‌بخشیده‌اند، از واریته‌های سروناز هستند. 1-2- سرو نقرهای: Capressus arizonica دارای برگهای نقرهای است . بومی ایران نمی باشد. ولی در باغها کشت آن دیده شده است و ارتفاع آن به 8 متر می رسد. 1-3- سرو خمره‌ای Bieta orientalis دارای برگهای فلسی شکل است. رنگ عمومی آن سبز و روشن است که در زمستان کمی تغییر رنگ می‌دهد. بعنوان پرچین هم از آن استفاده می‌شود. میوه آن مخروطی کوچک است. از2 الی 5 فلس تشکیل شده که در کنار هر فلس دو دانه قرار گرفته است. سروها از گونه‌های رایج در باغ‌های ایرانی هستند و در اکثر باغهای تاریخی بویژه در باغهای شیراز، باغ فین کاشان و باغ شاهزاده ماهان مشاهده می‌شوند.
2- چنار درختی پهن برگ و خزان کننده‌، با پوست روشن (خاکستری) است. ارتفاع آن به 25 متر می‌رسد. میوه آن کرکدار وگرد و دارای دنباله است. دنباله میوه‌ها اکثراً بین 6تا 8 سانتی‌متر است .میوه آن در پاییز می‌‌رسد. برگها با پهنک دارای 5 تا 7 قطعه دندانه‌‌دار هستند. گرده آن باعث آلرژی در افراد می‌شود مهمترین گونه آن P.orientalis است که در باغهای قدیمی در مناطقی مانند تهران رواج بسیار داشته است و اصولاً تهران در قدیم چنارستان بوده است. از گونه‌های دیگر آن می‌توان به P.hispanica و P.aceiflia اشاره کرد.

اشک‌های شگفت ‌انگیز درخت

 

ماده‌ای که درباره‌اش می‌خوانید، یکی از شگفت‌انگیزترین مواد جهان است.
فقط کافی است نگاهی به دوربرتان بیندازید تا این ماده را در شکل‌های مختلف و ترکیب‌های متفاوت ببینید؛ این ماده پلاستیک نام دارد. «لارنس تامبا»، چاقویش را بیرون می‌کشد و ضربه‌های محکمی به بدنه درخت می‌زند. درخت ارتفاعش بیش از ۲۰ متر است. بلافاصله پس از ضربه چاقو، شیره سفیدرنگی از میان شیار «V» شکل بیرون می‌زند.
لارنس، توجهی به این شیره نمی‌کند. کار او این است که هر روز روی تنه‌ درخت‌های این مزرعه در لیبریا، در غرب آفریقا، چنین شیارهایی بیندازد تا مایعی سفید و چسبناک از تنه درخت‌ها بیرون بزند.
مایعی چسبناک که ماده اولیه ترکیب بسیار عجیبی است: «پلاستیک»! ماده‌ای که باعث می‌شود ما راحت‌تر بخوابیم، دوچرخه سوارها راحت‌تر حرکت کنند و در روزهای بارانی پاهایمان خیس نشود. می‌دانید چرا؟ چون از این ماده شگفت‌انگیز، تشک‌های مناسب برای خوابیدن، لاستیک دوچرخه و حتی کفش هم درست می‌کنند؛ ماده‌ای که در بادکنک، توپ تنیس و حتی نخ‌های ماهیگیری وجود دارد. یکی از جالب‌ترین حالت‌های این ماده را می‌توان در انواع کش دید. خاصیت ارتجاعی این ماده به شکلی است که تا اندازه‌ای کشیده می‌شود و بعد دوباره به حالت اولش برمی‌گردد.
ساکنان آمریکای مرکزی، بیش از ۳ هزار و ۶۰۰ سال پیش با خاصیت‌های شگفت‌انگیز این ماده آشنا شده‌اند. آن زمان از شیره سفید‌رنگ درخت کائوچو، که لاتکس نامیده می‌شود، نخستین توپ‌های پلاستیکی را ساختند.

قره داغ Nitraria schoberi

قره داغ درختچه ای مقاوم به خشکی ، دارای انشعابات فراوان از بن گیاه ، ساقه ها اغلب به صورت ساقه های خوابیده و خمیده که شکل کپه ای نسبتا" حجیمی را به گیاه می بخشد.

برگها تا حتی گوشتی و آبدار ، ساقه ها در انتهاء نوک تیز و خشبی می شوند. گلهای قره داغ سفید رنگ و معمولا" در اواخر فروردین ماه ظاهر می شوند. میوه های آن قهوه ای متمایل به مشکی ، محتوی یک عدد بذر ، در اواخر خرداد ماه قابل مشاهده است. این درختچه های اغلب در ایران ، ا فغانستان ، سوریه و آسیابی صغیر انتشار دارد. پراکنش جغرافیایی آن در ایران ، از بلوچستان تا خراسان ، در شوره زارهای بیابانی مانند کویر میقان اراک ، سواحل دریاچه نمک کویر و کویر غول آ باد گسترش یافته است. این گیاه در خطوط همباران ١٠٠میلیمتر به بالا قرار دارند. همچنین دامنه ارتفاعی رویشگاه آن بین ٨٠٠تا ١٧٠٠متر از سطح دریا ( کویر میقان ) متغیر است. این درختچه در حاشیه دریاچه های نمک با خاکهای عمیق ، رسوبی و شور که دارای بافت متغیر است ، رویش دارد . علاوه بر این در خاکهای گچی و آهکی که دارای محدودیت زهکشی بوده نیز ، زندگی می کنند. انشعابات ساقه ها در اثر تماس با خاک مرطوب پیرامون گیاه ، ایجاد ریشه های نابجا کرده و این امر در توده ای شدن گیاه به فرم کپه ای کمک می کند . بنابراین از جمله روشهای تکثیر گیاه علاوه بر روش تهیه قلمه ، توسط بذرنیز ازدیاد می شود.

منبع:برای این مدخل

قیچ Zygophyllum eurypterum

قیچ درختچه ای است همراه با انشعباات چوبی فراوان که در عرصه های بیابانی بصورت پراکنده در جوامع گیاهی درمنه دشتی مشاهده می شود. ارتفاع متوسط این درختچه تا ٥/٢ متر می رسد

. قیچ در نقاط مختلف ایران ، قفقاز ، افغانستان و پاکستان انتشار دارد.
رویشگاههای اصلی قیچ در ایران ، جنوب شرقی شاهرود ، خراسان ، زنجان ، دامنه های مشرف به کوهستان سفید آب و دشت کویر، ارتفاعات انارک و چوپانان می باشد. قیچ معمولا" در خطوط همباران ١٠٠تا ١٥٠میلیمتر بصورت طبیعی ایجاد رویشگاههای مشجر می نماید.
دامنه ارتفاعی رویشگاه قیچ در دامنه های کوهستانی سفید آب بین ١٠٠٠تا ٢٠٠٠متر از سطح دریا است. قیچ گیاهی است بومی مناطق خشک و نیمه خشک در خاکهای شور ، قلیا و شور و قلیایی که عمدتا" دارای آهک فراوان است ، بخوبی رویش دارد. گلهای زرد این درختچه پیش رس بوده و معمولا" در اواسط اسفندماه ظاهر می شوند.
بدنبال آن میوه های بالدار حاوی سه عدد بذر، در اوایل اردیبهشت ماه بوجود می آیند. وجود باله های نسبتا" بزرگ میوه ، جابجایی بذر را توسط باد آسان کرده است. این گیاه بوسیله بذر و قلمه قابل تکثیر است.

منبع:برای این مدخل

تیره ی سرو ( Cupressaceae)

انواع تیره سرو به صورت های درخت یا درختچه با برگهایی پایا هستند. برگها در تیره سرو دارای اشکال مختلف و متفاوت سوزنی،فلسی و یا درفش مانند است. دو شکلی برگها در ساقه های مسن و ساقه های جوان برخی از گونه های تیره سرو فراوان دیده میشود. گیاهان تیره سرو یک پایه یا دو پایه اند.

مخروط نر کوچک،انتهایی،یا محوری و به صورت  سنبله هایی مرکب از 2 تا 34 پرچم به صورت بساکهایی دارای 2 تا 6 خانه در یک یا دو طبقه است که در سطح پشتی و حاشیه فلس نر(میکروسپوروفیل) که شییه برگ لادن است قرار دارد. مخروط ماده در انتها یا در اطراف شاخه های کوتاه و جوان تشکیل می شود.

تعداد فلسهای (ماکروسپوروفیل)در مخروط ماده جنسهای مختلف تیره سرو بین 10 تا 12 عدد تغییر کرده،معمولا عریض و هم پوش بوده،در جنس سرو کوهی (Juniperus) گوشتی و چسبان هستند.

تخمکها در تیره سرو کوپرساسه راست و بین 1 تا 22 عدد تغییر می کند.

میوه در سروها کوپرساسه پس از رسیدن خشک و چوبی شده، در سروهای کوهی آبدار و سته مانند می گردد. دانه سروها فاقد بال یا قاب پوششی است و در جنسهای مختلف تعداد لپه های آن بین 2،5،6 متغییر است.

تیره سرو در دنیا دارای 13 تا 15 جنس و نزدیک به 140 گونه است.مهمترین جنسهای این تیره یکی  سرو کوهی   (Juniperus)   است که 60 تا 70 گونه در نقاط معتدل نیم کره ی شمالی و مشرق آسیادارد. در ایران 7 گونه از سرو های کوهی در ارتفاعات بین 500 تا 2000 متری شمال و شمال شرقی می رویند.

دیگر جنسهای تیره سرو که در ایران می روید جنس  زربین (Cupressus) است که 13 تا 15 گونه در دنیا دارد و از مغرب امریکای شمالی تا گواتمالا و آسیا تا شرق اروپا انتشار دارد.این جنس در ایران یک گونه با دو واریته که مخصوص جنگلهای شمالی یعنی جنگلهای حوالی رود بار و منجیل در دره سفید رود و مرزن آباد در دره چالوس و جنگلهای حوالی گرگان و همچنین در شمال شرقی خاش تا ارتفاع 1850 متر دارد.

یکی دیگر از جنسهای سرو جنس   Thuya (سرو خمره ای) است که 5 تا 6 گونه در امریکای شمالی و مشرق آسیا دارد. در ایران یک گونه از این سرو به عنوان زینت باغها به نام   Thuya  orientalis  که به آن سرو کاشی یا سرو خمره ای می گویند کاشته می شود. خاستگاه این سرو در ایران در دره ی کتول در حوالی گرگان است.

سرو ناز یا سرو شیراز که در باغها کاشته می شود واریته ای از سرو است به نام  کوپرسوس  pyramidalis Sempervirens  var.   و سرو معمولی یا زربین واریته ی دیگری به نام Cupressus sempervirens  var. horizontalis  است. سرو کوهی یکی دیگر از جنسهای تیره ی سرو است که در ایران چندین گونه دارد.

تیره ی سرو کوهی دارای 3 طایفه است:

1-       مخروط دارای فلسهای چوبی شده       Thuyoideae

2-       مخروط دارای فلسهای برگ لادنی شکل       Peltee

3-       مخروط دارای فلسهای آبدار و گوشتی،میوه سته مانند     Juniperoideae

اختصاصات بارز تیره ی   Cupressaceae  که آن را از دیگر مخروطیان متمایز می سازد عبارت است از:

       1-داشتن برگهای فلسی شکل و یا درفش مانند که در یک پایه ممکن است هر دو نوع آن دیده شود.

       2- کوچک بودن مخروط ماده که اندازه ی آن بین 5 میلی متر الی 2 تا 4 سانتی متر است

      3 –وضع قرار گرفتن فلسها به طور فراهم یا متقابل و هم پوش.

4-       راست بودن تخمک.

اهمیت اقتصادی تیره ی سرو

 چوب زربین به علت دوام و استقامت و همچنین مقاومت در مقابل حمله حشرات از قدیم مورد استفاده قرار می گرفت.در گذشته وسایل ظریف موسیقی را از چوب سرو می ساختند و امروزه نیز در ایران خاتم کاریها و منبت کاریها روی  چوب زربین انجام می گیرد.ساختمانهای چوبی که دارای پوشش داخلی از چوب زربین هستند از گزند حشرات به خوبی مصون می مانند. از چوب سرو برای تهیه ی تیر تلفن و تلگراف و ساختن خانه های چوبی و تیرک تونلها نیز استفاده می شود.

هیچ درخت سوزنی برگی در جهان وجود ندارد که آلودگی تولید کند!

نه تنها هیچ سوزنی برگی ایجاد آلودگی نمی کند، بلکه سوزنی برگان خود نخستین قربانی مظلوم آلودگی هوا هستند!

درباره آلرژی زایی گیاهان به کار رفته در فضای سبز شهری

در یکی از مجادلات بسیار طولانی نکاتی چند به شرح زیر مطرح گردیده بود که اجازه می خواهم توضیحی مختصر ارایه کنم :
    نسبت بیشتر آلرژی زایی درخت سنجد به چنار ،
    آلرژی زایی سنجد ، چنار ، عرعر و چمن ،
    آلوده کننده بودن درختان کاج و نقش آنها در تولید باران های اسیدی .
مشخص نیست که برای اولین بار چه کسی موضوع آلرژی زا بودن درخت چنار را در ایران و به ویژه در تهران مطرح کرد، ولی مسلم آن است که واکنش آلرژیک انسان نسبت به بعضی از گیاهان و حتا حیوانات خوراکی مانند ماهی و میگو ، فقط و فقط به یک عامل به تنهایی بستگی ندارد . به همین سبب نمی توان گیاه یا گیاهانی را به عنوان آلرژی زا معرفی نمود و در پی آن توصیه به حذف گیاهان از فضای سبز شهری برآمد .
اگر قرار به اولویت بندی عوامل دخیل در بروز واکنش های آلرژیک در انسان باشد ، به نظر می رسد در گام نخست باید سیستم ایمنی بدن را مورد توجه قرار داد . البته و صد البته مراجعه به نشریات علمی و معتبر مفید است ، ولی گاهی نیز می توان از تجربیات روزمره و مشاهدات شخصی سود جست . به کرّات دیده شده است که بعضی از افراد نسبت به میوه هایی چون توت فرنگی ، کیوی ، موز ، هندوانه و بسیاری دیگر واکنش آلرژیک نشان می دهند . برای مثال هستند کسانی که حتا در برابر عطر هندوانه و موز دچار آب ریزش بینی و عطسه های مکرر می شوند . به همین ترتیب توت فرنگی می تواند باعث بروز کهیر بر روی پوست بدن گردد . در مورد بسیاری از خوراک های دریایی نیز همین وضعیت وجود دارد ؛ ماهیانی چون ماهی سفید ، سیم ، قزل آلای رنگین کمان و میگو در برخی افراد ایجاد حساسیت می نمایند . ولی به درستی می دانیم که ، کلیه این مواد توسط جمع کثیری از جمعیت جهان مصرف شده و هیچ واکنشی را هم ایجاد نمی کنند .

درختی که آب حیات نوشید

  - زهرا داوری‌کیا: می‌گویند وقتی خضر نبی آب حیات را پیدا کرد، آن را ریخت توی یک مشک و آویزان کرد به شاخه درخت کاج تا بعداً از آن بنوشد و جاودانه شود؛ اما ناگهان کلاغی از راه رسید و مشک را سوراخ کرد. هم خودش آب خورد، هم مقداری از آن پای درخت ریخت و این‌گونه بود که کلاغ عمرش طولانی شد و کاج، همیشه سبز!

ولی واقعاً چرا کاج‌ها همیشه سبز هستند؟

گیاهان برای فتوسنتز و غذاسازی به آب، هوا، کلروفیل و نور خورشید نیازمندند. در فصول پاییز و زمستان که معمولاً زمین سرد و منجمد است، ریشه‌ها آب کمتری را جذب می‌کنند و به همان نسبت هم آب کمتری به برگ‌ها می‌رسد؛ ولی همان مقدار کم هم از سوراخ‌های ریز برگ که اسمشان «روزنه» است، تبخیر می‌شود و عملاً درخت می‌ماند و حوضش! یعنی فتوسنتز تعطیل. کسی هم که بدون غذا نمی‌تواند زنده بماند، پس طبق یک برنامه‌ریزی قبلی، برگ‌ها جانشان را فدای بقای درخت می‌کنند و می‌ریزند.

اما حساب برگ‌های کاج و سرو، که بعداً درباره آن هم حرف می‌زنیم، از بقیه جداست. این درختان که اصطلاحاً به آنها «سوزنی‌برگ» می‌گویند، به خاطر شکل خاص برگ‌هایشان می‌توانند همیشه سبز بمانند.

برگ‌های کاج، باریک و بلند و شبیه سوزن هستند. هر برگ فقط یک رگبرگ دارد و ماده مومی چربی که آن را پوشانده باعث می‌شود تبخیر خیلی کند و کم صورت بگیرد. تصور کنید شما یک لیوان آب دارید. اگر آن را توی یک سینی بریزید زودتر تبخیر می‌شود یا اگر درون یک استوانه عایق‌کاری‌شده خیلی باریک و بلند؟ برگ‌های سوزنی نسبت به برگ‌های پهن، حکم همان استوانه را دارند.

البته برگ‌ها بعد از دو تا سه سال، بازنشسته می‌شوند و جای خودشان را به جوان‌ترهایی می‌دهند که کنار دستشان مشغول کارآموزی بوده‌اند. به همین خاطر شما هیچ وقت کاج را بدون برگ نمی‌بینید.

هر دو تا پنج برگ نازک و صاف، به وسیله غلاف محکمی از پایین به هم چسبیده‌اند و دسته‌ای را تشکیل داده‌اند که آنها را به شاخه وصل می‌کند.

درخت کاج، بومی ایران نیست اما نقوش این درخت در حکاکی‌های تخت‌جمشید نشان می‌دهد سال‌های زیادی‌ است در ایران زندگی می‌کند و به جز آن کاج همسایه شعر معروف «دو کاج» که خیلی بی‌تربیت و خودخواه بود، خدا را شکر مورد دیگری از ناسازگاری راجع به این گیاه محترم گزارش نشده است.

کاج معمولاً در همه جای ایران به جز نواحی محدودی از حاشیه خلیج فارس دیده می‌شود.

روانشناسی درخت

2 فروردین : درخت بلوط  

3 فروردین تا 12 فروردین : درخت فندق 

 13 فروردین تا 22 فروردین : درخت سمان کوهی

  23 فروردین تا 1 اردیبهشت : درخت افرا

2 اردیبهشت تا 11 اردیبهشت : درخت گردو

 12 اردیبهشت تا 25 اردیبهشت : درخت سپیدار

 26 اردیبهشت تا 4 خرداد : درخت شاه بلوط

 5 خرداد 14 خرداد : درخت زبان گنجشک

15 خرداد تا 24 خرداد : درخت موز

4 تیر: درخت نمان      

5 تیر تا 14 تیر: درخت سیب

 1۵ تیر تا 24 تیر: درخت صنوبر 

25 تیر تا 4 مرداد : درخت نارون قرمز

5 مرداد تا 14 مرداد : درخت سرو

15 مرداد تا 23 مرداد : درخت سپیدار

 24 مرداد تا 2 شهریور: درخت سدر

3 شهریور تا 12 شهریور: درخت کاج

13 شهریور تا 22 شهریور: درخت بید

23 شهریور تا 1 مهر: درخت لیمو

 2 مهر: زیتون

3 مهر تا 12 مهر: درخت فندق

/ 13 مهر تا 22 مهر: درخت سمان کوهی

23 مهر تا 2 آبان : درخت افرا

 3 آبان تا 21 آبان : درخت گردو

22 آبان تا 1 آذر: درخت شاه بلوط

2 آذر تا 11 آذر: درخت زبان گنجشک

12 آذر تا 21 آذر: درخت موز

 22 آذر تا 1 دی : درخت انجیر

2 دی : درخت راش

3 دی تا 11 دی : درخت سیب

12 دی تا 22 دی : ذرخت صنوبر

23 دی تا 5 بهمن : درخت نارون قرمز

6 بهمن تا 15 بهمن : درخت سرو

 16 بهمن تا 20 بهمن : درخت سپیدار

21 بهمن تا 30 بهمن : درخت سدر 

 1 اسفند تا 10 اسفند : درخت کاج

11 اسفند تا 20 اسفند : درخت بید مجنون

 21 اسفند تا 1 فروردین : درخت لیمو

افرا

ویژگی های گیاهشناسی

 جنس افرا ( Acer ) به  تیرة Aceraceae  تعلق دارد .  (2)

جنس افرا در جهان دارای100 گونه است (4)

این جنس  در ایران مجموعا دارای 10 گونه است که غالباً عناصر اصلی رویشهای جنگلی را تشکیل می دهند گونه های مختلف افرا  در جنگلهای شمال (تا ارتفاع 2000 متری)  و همچنین در جنگلهای غرب و جنوب ایران می رویند   . (5)

گونه های مختلف افرا بصورت درخت یا درختچه های کوتاهی هستند . برگها مرکب شانه ای یا ساده پنجه ای بدون گوشوارک و متقابل گاهی نیز برگ دارای پهنک کامل است . گلها انتهایی یا غیر انتهایی  به شکل گل آذین دیهیم ، خوشه به صورت دسته هایی مجتمعند کاسه 4-5 پر . جام 5-4 پر که به هم تابیده و گاه از بین رفته اند پرچم گاهی به کلی از بین رفته ، گاهی پر شمار و به تعداد 4-5-8-10 متغیر است . (3)