انسان و فرسایش خاک

فرسایش خاک؛ مراتع و جنگل ها به کما می روند

٭ فهیمه معروف
به جای مقدمه
بی اطلاعی از روشهای صحیح بهره برداری، جنگلها و مراتع را محدودتر و بیابانهای ایران را وسعت می بخشد. متأسفانه بعضی افراد با هدف کسب درآمد بیشتر اقدام به شخم این اراضی جهت کشت دیم می کنند که خود زمینه را برای فرسایش و تخریب بیشتر زمین و خاک فراهم می کند.




اگر روند بوته کنی، قطع درختان و چرای مفرط در مراتع همچنان ادامه یابد، مراتع و جنگلها به بیابانهای خشک و بی آب و علف تبدیل خواهند شد و آثار حیات گیاهی و دامی کم فروغتر خواهد شد و شاید حسرت دیدن آب و سرسبزی بر دل هر بیننده ای بماند.
اکنون با ادامه روند تخریب مراتع، گیاهان مرتعی مراتع در حال تخریبند و به دلیل کمبود علوفه، عشایر مجبور به فروش دامهای خود شده و برای امرار معاش راهی شهرها می شوند.
روند فرسایش خاک هر سال شدیدتر شده و با هر بارندگی، خاک با ارزش از دسترس خارج می شود. در کنار این مسأله و با فقیر شدن پوشش گیاهی، عشایر مجبور به تعلیف دام با استفاده از سرشاخه های درختان و علوفه های دستی می شوند.

تقسیم بندی کلی فرسایش خاک

مراحل مختلف فرسایش

فرسایش چه توسط باد صورت گیرد چه توسط آب، خواه عادی باشد خواه سریع، دارای سه مرحله است: مرحله کنده شدن خاک، مرحله انتقال خاک و مرحله انباشته شدن و تجمع خاک.

1- مرحله کنده شدن خاک از جای خود

در این مرحله، ابتدا خاکدانه­ها بر اثر از بین رفتن هوموس و کلوئیدهای خاک، چسبندگی خود را از دست می­دهند و از هم می­پاشند. در نتیجه خاک آماده فرسایش می­شود. در چنین وضعی، خاک سطح­الارض که حاصلخیزترین قسمت خاک است، به طور ناگهانی یا بتدریج بوسیله آب یا باد از جای خود کنده می­شود.

2- مرحله حمل یا انتقال خاک بوسیله آب یا باد

چون ذرات خاک چسبندگی خود را از دست داده­اند، نمی­توانند در مقابل جریانهای شدید آبها یا بادهای تند مقاومت کنند، در نتیجه از جای خود کنده می­شوند و به نقطه دیگر منتقل می­گردند.

در مورد فرسایش آبی معمولا مواد از منطقه مرتفع­تر به محل پست­تر منتقل می­گردند. مسافتی را که آب یا باد مواد را با خود می­برد به عوامل مختلفی بستگی دارد، از آن جمله می­توان در مورد آب، شدت آب، شیب زمین، ریز و درشتی آبرفت­ها( شن، رس و غیره)، و در مورد فرسایش بادی شدت باد، قطر بادرفتها و همچنین مسطح و وسیع بودن جلگه­ها و دشتها را نام برد.

 3- مرحله تجمع و انباشته شدن مواد

بادرفتها (موادی که توسط باد حمل می­گردند) هر جا به مانعی (گیاه، دیوار، سنگ و غیره) برخورد کند فورا بر روی زمین می­افتد و درآنجا رویهم انباشته می­شوند. این مواد در شرایط فوق­العاده تشکیل تپه­های بزرگ و حتی توده­های عظیم شنی یا ماسه­ای شبیه کوه را میدهد.

 آبرفتها بتدریج که از شدت جریان آب و شیب زمین کاسته می­شود از حرکت بازمی­ماند و در سطح زمین رسوب می­کند (ابتدا ذرات درشت­تر و بعد ذرات ریزتر). در بعضی موارد تجمع مواد آبرفتی بقدری زیاد است که یک طبقه رسوبی قابل توجهی را تشکیل می­دهد.

تعاریف فرسایش خاک

فرسایش که به آلمانی  Abtrag وبه فرانسه وانگلیسی Erosion گفته  می‌‌شود، از کلمه لاتین Erodere  گرفته شده وعبارت است از فرسودگی و از بین رفتگی مداوم خاک سطح زمین (انتقال یا حرکت آن از نقطه ای به نقطه دیگر در سطح زمین) توسط آب یا باد[1].

خاک یکی از مهمترین منابع طبیعی هر کشور است. امروزه فرسایش خاک به عنوان خطری برای رفاه انسان و حتی برای حیات او به شمار می‌رود. در مناطقی که فرسایش کنترل نمی‌شود، خاک ها به تدریج فرسایش یافته، حاصلخیزی خود را از دست می دهند.

 فرسایش نه تنها سبب فقیر شدن خاک و متروک شدن مزارع می گردد و از این راه خسارات زیاد و جبران ناپذیری را به جا می گذارد، بلکه با رسوب مواد در آبراهه ها، مخازن سدها، بنادر و کاهش ظرفیت آبگیری آنها نیز زیانهای فراوانی را سبب می‌گردد. بنابر این نباید مساله حفاظت و حراست خاک را کوچک و کم اهمیت شمرد. 

اگر استفاده خاک بر اساس شناسایی استعداد و قدرت تولیدی آن ومبتنی بر رعایت اصول صحیح و علمی باشد، خاک از بین نمی رود[2]. فقط در سایه حمایت پوشش نباتی(درختان یا سایر گیاهان) بوده که فرسایش خاک بسیار کند شده و تعادلی در تشکیل و فرسایش خاک ایجاد گردیده است.

این تعادل مساعد که تحت تاثیرشرایط طبیعی حکمروا شده بود،از زمانی که بشر زمین را به منظور تهیه  محصول وبدست آوردن غذا و دیگر مایحتاج خود ،موردکشت و زرع قرار داد تا از آن به عنوان مرتع استفاده کرد، بر هم خورد و زمین ها در معرض فرسایش شدید و وسیع قرار گرفت .

بنابراین فرسایش قبل از آنکه مورد بهره برداری انسان قرارگیرد  نیز اتفاق می‌افتاده(فرسایش طبیعی) ولی از وقتی‌که انسان در آن به کشت و زرع پرداخت باعث فرسایش بیش از حد(فرسایش سریع وشدید) خاک شده است.

پرنده‌ها هم شیشه‌ را می‌بینند

محققان با الهام از تار عنکبوت موفق به ساخت یک شیشه جدید شدند که توسط پرندگان نیز قابل تشخیص است

به گزارش ایرنا، پرندگان قادر به تشخیص شیشه و مخصوصاً شیشه اتومبیل نیستند؛ بنابراین هر روزه شاهد برخورد پرندگان با شیشه اتومبیل‌های در حال حرکت و از بین‌رفتن پرندگان هستیم.

البته گاهی انسان‌ها نیز متوجه وجود شیشه نمی‌شوند؛ مخصوصاً اگر شیشه خیلی تمیز باشد. ولی انسان‌ها بر این موضوع واقفند که تصویر منعکس‌شده آسمان یا مناظر حاکی از وجود شیشه است ولی پرندگان این موضوع را درک نمی‌کنند.

برخورد پرندگان با شیشه اتومبیل مخصوصاً در زمان مهاجرت پرندگان و به خصوص در مناطق ساحلی و جزیره‌ها معضل بزرگی است که همیشه نیازمند راه حل بوده است.

محققان این مشکل را با ساخت یک شیشه جدید حل کرده‌اند. این شیشه با الهام از تار عنکبوت ساخته شده است.

این شیشه جدید باعث انعکاس نور فرابنفش می‌شود و از این طریق پرنده قادر به تشخیص آن است و دیگر با آن برخورد نمی کند.

طبق آزمایش‌های انجام‌شده این شیشه برای انواع پرندگان قابل تشخیص است.

گودالی که درختان را می‌بلعد

گودالی از منجلاب به بزرگی 121 متر در لوئیزیانای آمریکا تمامی درختان منطقه را در خود فروکشیده و باعث شده تا 150 خانواده از ساکنان منطقه از ترس آلودگی تشعشعات رادیواکتیوی و انفجار لوله گاز منازل خود را تخلیه کنند.

این باتلاق در میانه فضایی مملو از درخت ظاهر شده و تقریبا تمامی درختان سروی که در اطرافش بوده را به داخل خود کشیده و بلعیده است، تصاویر نشان می‌دهند که سرشاخه‌های بعضی از درختان هنوز از میان گل و لای این باتلاق مشخص است.

مقامات محلی عملیات تخلیه اجباری را اجرا کرده و در حدود 100 تا 150 منزل مسکونی در حوالی این منجلاب را تخلیه کردند، اما بیشتر ساکنان تصمیم به ماندن گرفته‌اند و درصورتی که خطر به حد اضطرار برسد، دستور تخلیه برای همه ساکنان اجباری خواهد شد.

درحالی‌که مقامات محلی از دلیل شکل‌گیری چنین باتلاقی که احتمال وجود تشعشعات رادیو‌اکتیوی در آن هست، اطلاعی ندارند،‌ احتمال می‌دهند دلیل شکل گیری آن معدن نمک بزرگی باشد که در نزدیکی این منطقه وجود دارد. این معدن پس از 30 سال بهره‌برداری در سال 2011 مهر‌ و موم شد و مقامات بر‌این باورند خللی در این معدن باعث ایجاد چنین پدیده خطرناکی شده‌است.

دی‌ان‌ای "خودخواه" در حیوانات

محققان دانشگاه اورگان برای اولین بار موفق به شناسایی نوعی دی‌ان‌ای میتوکندری "خودخواه" در یک گونه حیوانی شدند که در حقیقت به موجود آسیب رسانده و شانس او را برای بقا کاهش می‌دهد

به گزارش ایسنا، این نتایج از عجایب زیستی است که شباهت زیادی به فرایند سلول‌ها در زمان پیری داشته و پیش از این در حیوانات ناشناخته بوده اما ممکن است یک ابزار جدید مهم را برای بررسی پیری در انسان در اختیار دانشمندان قرار دهد.

دی‌ان‌ای میتوکندریای خودخواهی پیش از این در گیاهان مشاهده شده بود،‌ اما برای اولین بار است که در حیوانات شناسایی شده و کشف آن بطور تصادفی در جریان بررسی ژنتیکی نوعی کرم لوله‌ای موسوم به Caenorhabditis briggsae صورت گرفته است.

دی‌ان‌ای ماده‌ای است که کدهای ژنتیکی پایه را برای موجودات زنده در خود نگه داشته و از طریق فرایندهای پیچیده زیستی به هدایت عملکردهای سلولی سودمند می‌پردازد. مقداری از این ماده در میتوکندری یا نیروگاه تولید کننده انرژی سلول‌ها نیز یافت و در بخشی از تکامل، از دی‌ان‌ای جدا شده است.

میتوکندری بطور معمول در جهت منافع سلول کار کرده و اگرچه تا حدودی از سلول جدا است، اما دی‌ان‌ای "خودخواه" یافت شده در برخی از میتوکندری‌های گیاهان و اکنون در حیوانات با تفاوت عمده‌ای روبرو است. این میتوکندری سریع‌تر از دی‌ان‌ای خود را تکثیر کرده، هیچ عملکرد سودمندی برای سلول نداشته و در برخی موارد حتی به سلول آسیب می‌رساند.

برای مثال در گیاهان این میتوکندری خودخواه بر گل‌دهی تاثیر گذاشته و حتی باعث سترونی می‌شود.

سوال بوجود آمده این است که اگر این بخش نمی‌تواند به بقا و تولید مثل موجود سود برساند، چرا در اثر فشار تکاملی از بین نمی‌رود؟ به گفته دانشمندان، دوام آن مثالی برای عدم کارکرد همیشگی انتخاب طبیعی چه در موجود چه در سطح سلولی است.

مدیریت صحیح آب، راه نجات دریاچه ارومیه

نیازی به انتقال آب ارس و زاب نیست

محیط زیست > آب- گروه محیط‌زیست- اسدالله افلاکی:
درحالی‌که مسئولان محیط‌زیست، طرح بارور کردن ابرها و انتقال میان حوضه‌ای آب را به‌عنوان دوراهکار اساسی برای نجات ارومیه مطرح می‌کنند و مسئولان وزارت نیرو نیز انتقال آب رودهای «ارس» و «زاب» را برای احیای این دریاچه در دستور کار قرار داده‌اند صاحب‌نظران محیط‌زیست و منابع طبیعی می‌گویند که مهم‌ترین راهکار برای نجات دریاچه ارومیه از خشکیدگی کامل، مدیریت صحیح آب در این منطقه است.

عنکبوت کور در لائوس

نوعی عنکبوت هانتسمن بدون چشم کشف شده است. این عنکبوت که نخستین نوع از این موجود است Sinopoda scurion نام گرفته است

به گزارش خبرگزاری مهر، این عنکبوت که طول پاهایش فقط شش سانتی متر و طول بدنش حدود 12 میلی متر است، قطعا یکی از بزرگ‌ترین نمایندگان از این نوع جانور که بیش از هزار گونه دارد، نیست.

پیتر جاگر رییس بخش عنکبوت شناسی موسسه تحقیقات سنکنبرگ در فرانکفورت گفت: این عنکبوت را در غاری در لائوس حدود 100 کیلومتری غار مشهور زی بانگ فای کشف کرده است.

وی اظهار داشت پیش از این عنکبوت‌هایی از این جنس در غارهای دیگری مشاهده شده بود اما همه آنها چشم داشتند و رنگ بدنشان کامل بود. و Sinopoda scurion نخستین عنکبوت هانتسمن است که چشم ندارد.

زندگی در مناطق تاریک موجب از بین رفتن چشم‌ها شده است. این سازگاری در دیگر گونه‌های عنکبوتی غار نشین نیز مشاهده شده بود. به گفته این دانشمند گونه‌های عنکبوت Sinopoda روند سازگاری با زندگی در غار را به پایان رسانده‌اند به طوری که از هشت چشم فعال به شش چشم، سپس به چهار و دو چشم و در نهایت به عنکبوت‌های کور تبدیل شده‌اند.

به گفته وی با کشف این عنکبوت‌های کور مجموعه موجودات بدون چشم در لائوس تکمیل شد. پیش از این ماهی و عقرب و خرچنگ کور این منطقه مشاهده شده بودند.

تالاب بین‌المللی جازموریان خشک شد

ادامه روند توسعه بیابان‌های کشور

هفته گذشته رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در جمع نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی به‌طور ضمنی سدسازی در حوزه‌های آبخیز بالادست را یکی از عوامل مهم در خشک شدن دریاچه ارومیه ذکر کرد و گفت:« به‌دلیل آنچه امروز سدسازی بر سر دریاچه ارومیه آورده، ساخت چند سد از دستور کار خارج شده ضمن آنکه بازنگری ساخت شماری از سدها در دستور کار دولت قرار گرفته است.»

اما به‌نظر می‌رسد برای پیشگیری از بروز فاجعه در سایر تالاب‌ها ضروری است مسئولان ذی‌ربط با دستوری قاطع و صریح مانع ساخت آن دسته از سدهایی بشوند که در برخی حوزه‌ها سبب خشک شدن تالاب‌ها شده است. خشک شدن زاینده رود و باتلاق گاوخونی در پایین دست این رودخانه ، تبدیل شدن بختگان به شوره زار و خشک شدن پریشان دستاورد سدهایی از همین قبیل است؛ سدهایی که با وجود اعتراضات و انتقادات بی‌شمار صاحب‌نظران محیط‌زیست ، ساخته شد و این روند همچنان ادامه دارد.