قدمت بیابانزایی در جهان

بر پایه‌ی نتایج حاصل از تازه‌ترین پژوهش‌های منتشر‌شده‌ی بین‌المللی، از بین 45 عامل بیابان‌زایی، 39 عامل مربوط به مدیریت غیر معقولانه‌ی منابع آب، خاک، گیاه و دیگر مؤلفه‌های انسانی متأثر از آن بوده و تنها شش مورد از عوامل تشدید‌کننده‌ی بیابان‌زایی ریشه در ویژگی‌های طبیعی و اقلیمی سرزمین دارد. از آن جمله کیفیت مدیریت حاکم بر منابع طبیعی و کشاورزی یکی از مهمترین عواملی است که به صورتی تؤامان هم می‌تواند اثری کاهنده و هم شتاب‌دهنده بر روند تخریب سرزمین و تشدید جریان بیابان‌زایی ایفا کند؛ دریافتی که اهمیت این حوزه از دانش و فناوری‌های مرتبط با آن را در هر دو بخش مدیریت سازه‌ای و غیرسازه‌ای آشکار می‌سازد. اگرچه در بخش سازه­ای پیشرفتهای شگرفی در اثر فناوریهای نوین در کشور روی داده است ولی هنوز در مدیریت غیرسازه­ای دیدگاه­ها مبتنی بر اصول پایداری نیست. ازاینرو بیشتر منشاء علل بیابانزایی را در حوزه­های کاری دیگری بغیر از منابع طبیعی و کشاورزی بایستی جستجو کرد.

راز ماندگاری درختان در مناطق خشک

آیا تا بحال در گذر از مناطق خشک به درختانی برخورد کرده اید که بصورت تک پایه­هایی در دوردستها قرار دارند . از خود پرسیده اید که چگونه ممکن است در این بیابان خشک آنها استقرار یافته­اند ؟ آیا کسی  آنها را آبیاری می­کند؟  در جواب باید گفت نه! مطمئن باشید در تابستان سوزان در این مناطق آب برای انسان هم نیست چه برسد به آنکه به گیاهی داده شود.

در این پست و به مناسبت هفته منابع طبیعی قصد دارم به این موضوع بپردازم. گز روغنی ، گونه ای درختی است که در رشته کوههای مکران در بلوچستان وبشاگرد  هرمزگان بر روی سنگ سخت میروید. چطور  او می­تواند تابستانهای خشک و سوزان را بگذراند. شاید برای سالهای متوالی حتی یک قطره باران در این مناطق نبارد ولی او در آنجا ادامه حیات می­دهد. مهمترین عامل زنده­مانی این گونه سیستم ریشه و نوع سنگ بستری است که در این مناطق گسترش دارد.   

چگونه مهار ‌بیابانزایی می‌تواند به تضمین آینده‌ مشترک من و تو بی

محیط زیست > منابع‌طبیعی  - محمد درویش:
شعار امسال روز جهانی مقابله با بیابانزایی، تأکید بر عزمی فرامنطقه‌ای برای حفظ آب و خاک دارد.

در حقیقت، دانشمندان این حوزه بر این باورند که اگر قرار است کیفیت و مطلوبیت حیات برای آدمی در آینده تضمین شود، باید بیش از پیش بکوشیم تا به حراست و پاسداری از 2مؤلفه اصلی تولید غذا، یعنی آب و خاک کمک کنیم.

این همان دریافتی است که بیش از 3 دهه پیش به‌درستی و با افتخار در میثاق‌نامه ملی ایرانیان، یعنی قانون اساسی جمهوری اسلامی هم گنجانده شده است. اصل 50 قانون اساسی ما می‌گوید: حفظ حیات اجتماعی رو به رشد جامعه ایران در گرو حراست از محیط‌زیست است.

این می‌تواند واقعیتی غرورآفرین باشد که نویسندگان قانون اساسی ما در 30 سال پیش بر همان موضوعی تأکید کرده‌اند که اینک نخبگان کنوانسیون مقابله با بیابانزایی و کاهش اثرات خشکسالی در سازمان ملل متحد بر آن پای می‌فشارند و به‌عنوان شعار همه مردم ساکن در تمام کشورهای تمام قاره‌های جهان برای سال 2009 انتخاب کرده‌اند.

سایه سنگین خشکسالی بر سر 22 استان

محیط زیست > زیست‌بوم  - گروه محیط‌زیست- سپیده سمائی:
«با توجه به پیش‌بینی سازمان هوا‌شناسی، سال آینده 16 استان به‌طور کامل و 6 استان به‌صورت لکه‌ای دچار خشکسالی خواهند شد.»

بعد از اظهارات هفته پیش وزیر نیرو، سخنان رئیس سازمان هواشناسی کشور را باید جدی‌ترین هشدار در مورد وقوع خشکسالی سال آینده تلقی کرد.

توفان های شن و راه کارها

توفان های شن و راه کارها

مناطقی که در مجاورت تونلهای باد و شنزارها قرار دارند , دایما توسط توفانهای شن تهدید می شوند مناطقی مانند شهر یزد , تونل باد میبد , شهر زابل و ...

توفانهای شن اغلب در مناطقی از کویر که فاقد پوشش گیاهی هستند و یا بخاطر استفاده بی رویه , زمین پوشش گیاهی خود را از دست داده است روی می دهند . زمین عاری از گیاه و وزش بادهای با سرعت زیاد مهمترین   عوامل تشکیل این نوع توفانها هستند . بهره برداری بی رویه بمنظور تامین سوخت وقوع خشکسالی های پیاپی و نیز کاهش سطح سفره آبهای زیرزمینی منجر به گسترش بیابانها و حرکت ماسه های روان می گردد . کاهش دید در روزهای توفانی و بروز تصادفات جاده ای در محورهای مواصلاتی یکی دیگر از تبعات منفی توفانهای شنی است .در یکی از شاخص ترین این تصادفات در سال 1379 بیش از 40 دستگاه خودروی سبک وسنگین در محور ترانزیتی بندر عباس - تهران در محدوده ای موسوم به کانال باد میبد به همدیگر برخورد کردند.بروز این توفانها در بسیاری از موارد منجر به لغو ویا تاخیر در پرواز هواپیماها می شود .  در طی 100 سال گذشته بیش از 3 روستا بطور کامل در حوالی شهر یزد در زیر ماسه های روان مدفون شده است .

تاریخچه ای از توفانهای شن

یک سیاح خارجی به نام استاک (1881 م) درباره توفانهاو هجوم ماسه ها می نویسد در یک بعداز ظهر اواخر ماه می (خرداد) به دنبال توفان تیره رنگی لایه ای از خاک تمام حیاط خانه محل اقامت من را پوشاند، در موقع عبور از یزد به سمت شمال غرب در فاصله 6 مایل انگلیسی (10 کیلومتر) باید از میان تپه های ماسه ای عبور می کردیم و به همین دلیل دوبار راهمان را گم کردیم . این همان دریای شنی است که پیش بینی می شود روزی شهر یزد را غرق کند.

در سال 1379 وزش توفان , شهر یزد را در تاریکی مطلق فروبرد وموجب رعب وحشت مردم به ویژه کودکان وسالمندان گردید.

نحوه برخورد

در مواقعی که شدت وزش باد زیاد است از سفر به مناطق کویری خودداری کنید . مناطقی که در آنها توفان شن گزارش شده است را شناسایی کنید و قبل از انجام سفر , از وضعیت آب و هوای منطقه اطمینان حاصل کنید . در صورتی که در مناطق کویری دچار توفان شن شدید , اگر مسیر بازگشت در جهت وزش باد است , از ادامه مسیر خود داری کنید و باز گردید . به علت کاهش زیاد شعاع دید در زمان توفان با احتیاط کامل برانید. در صورتی که جهت وزش خلاف مسیر بازگشت است , سر خودرو را در جهت وزش باد قرار دهید و سپس خودرو را خاموش کنید . هر از گاهی خودرو را روشن کنید و حدود چند متر به جلو برانید و سپس پارچه ای نمناک به دور سر خود بپیچید به گونه ای که صورت شما را کاملا بپوشاند و سپس از خودرو خارج شوید و ماسه های انباشته شده بر روی خودرو را به کناری بزنید  . در صورتی که پیاده سفر کرده اید , مانند روش بالا عمل کنید و در پشت گیاهان و یا صخره ها پناه بگیرید تا توفان تمام شود .

ذرات گرد و غبار یکی از عوامل مهم تشدید کننده بیماریهای تنفسی میباشد ومنجر به شیوع انواع بیماریهای ریوی نظیر آسم، برونشیت های مزمن و فیبروز دهنده های ریه می شود . همچنین این ذرات می توانند صدمات جدی به چشمان شما وارد کند .

شن و باد

شن و باد

شن روان توسط اندازه گیری ذرات آن دسته بندی می شوددر نواحی صحرایی، وزش باد امری عادی است. زیرا هوای نزدیک سطح زمین گرم شده و به سمت بالا اوج می گیرد

شن روان توسط اندازه گیری ذرات آن دسته بندی می شود. دانه های شن روان عموما بین بین 0.2 mm الی 1.6 mm هستند. اندازه، ترکیبات معدنی و شکل دانه ها بر جابجایی و انباشتگی شن تاثیر دارد. هر ذره غیر چسبنده طبیعی و یا ساخته شده توسط بشر که در دامنه اندازه و شکل ذرات یاد شده باشد، می تواند مانند شن روان عمل کند. کما اینکه ذرات برف خشک و غیر چسبنده نیزه توسط باد رانده و انباشه می شوند.
تقریبا در ساختمان تمامی ذرات شن روان، کوارتز به وفور یافت می شود. این بدلیل ویژگی ذرات کوارتز است. ذرات کوارتز بسیار سخت بوده و در برابر فرسایش ناشی از مواد شیمیایی و یا فشار های مکانیکی بسیار مقاوم بوده و از اندازه معینی کوچکتر نمی شوند. بدینسان فرسایش بر دیگر مواد معدنی موثر بوده و آنها را به ذرات کوچکتر و غبار تبدیل می کند و ذرات کوارتز باقی می مانند.
در نواحی صحرایی، وزش باد امری عادی است. زیرا هوای نزدیک سطح زمین گرم شده و به سمت بالا اوج می گیرد و هوای سرد دور از زمین جای آن را پر می کن، این جابجایی منجر به وزش باد می گردد. با وجودی که باد نقش اصلی را در جابجایی و تل انباری شن ها دارد، ولی آب و یخ عامل اصلی فرسایش سنگها و خرد شدن آنها به ذراتی با ابعاد دانه های شن است. باد نیز بر شکل گیری دانه های شن موثر است. ذرات شن توسط نیروی باد به یکدیگر خراشیده می شوند و گرد می شوند. به این دلیل شن های صحرا ها گرد تر از شن های ساحلی هستند و مسافت طولانی تری جابجا می شوند.
باد، عامل جابجایی شن
حرکت جهشی و حرکت خزشی دانه های شن تحت نیروی باد جابجا می شوند.این جابجایی به یکی از دو روش جهش (saltation)، و خزش سطحی (surface creep) صورت می گیرد.
حرکت جهشی
بطور کلی 75 درصد از جابجایی شن ها توسط جهش دانه های شن صورت می گیرد. هنگامی که باد بر فراز توده شن می وزد قادر است دانه های شن را از سطح جدا کرده و در جهت وزش خود، جابجا کند. وزن دانه های شن موجب می گردد این دانه ها مجددا به سطح باز گردند.

فرسایش بادی و توسعه بیابان

فرسایش بادی و توسعه بیابان   فرسایش بادی به دو صورت در "روبش باد درونی " و "سایش" است. در جاهایی از سطح زمین که پوشیده از ذرات ریز و ناپیوسته و عاری از رطوبت و پوشش گیاهی است، جریان هوا می‌تواند ذرات را با خود حمل کند. باد بردگی تا رسیدن به سطح ایستایی ادامه می‌یابد. در جاهایی که زمین از ذرات ریز (لای و ماسه) و درشت (شن و قلوه سنگ) درست شده است، باد بطور انتخابی ذرات ریز را حمل می‌کند و ذرات درشت به تدریج به صورت پوشش ممتدی در می‌آیند که اصطلاحا "سنگفرش بیابان" نامیده می‌شود. این پوشش از فرسایش بیشتر سطح زمین توسط باد و جلوگیری می‌کند. ذراتی که بوسیله باد حمل می‌شوند پس از برخورد به موانعی که بر سر راه آنها قرار دارند، موجب سایش سطح آنها می‌شوند. قطعات و تکه سنگهای پراکنده ، بیرون زدگیها و حتی موانع مصنوعی از قبیل ساختمانها، دیوارها، تیرهای برق یا تلفن ممکن است در معرض سایش بادی قرار گیرند. سایش معمولا بر اث برخورد ذراتی که نزدیک سطح زمین حرکت می‌کنند، انجام می‌گیرد. هر چه سرعت باد بیشتر باشد ذرات را به ارتفاع زیادتری بلند می‌کند، به فاصله دورتری می‌برد و بالاخره ذرات بزرگتری را حمل می‌کند ذرات حمل شده بوسیله باد ، مخصوصا بادهای قوی ، به دو بخش بار بستری و باد مطلق تقسیم می‌شوند. بار بستری شامل ذرات درشتی است که یا در سطح زمین می‌غلتند یا به فاصله کوتاهی پرتاب می‌شوند. رسوبات بادی با کم شدن باد ، ذرات برجای گذارده می‌شوند این رسوبات معمولا "جور شده" (یک اندازه) هستند. بطور کلی ذرات درشت تر و در حد ماسه معمولا به شکل تپه ماسه‌ای (تلماسه) و دانه‌های ریزتر به صورت افقی (لس) ته نشین می‌شوند. رسوبات بادی را "باد رفت" هم می‌گویند. تلماسه در هر منطقه که باد قوی دایمی یا موقتی و ماسه وجود داشته باشد، عموما تلماسه تشکیل می‌شود. تلماسه‌ها در صحراها ، سواحل دریاها و دریاچه‌ها و حتی کناره رودخانه‌ها تشکیل می‌شوند. به این ترتیب بار بستری باد موقتی با مانعی کوچک ، مثل یک بوته گیاه یا یک سنگ ، روبرو می‌شود از حرکت باز می‌ایستد. تلماسه‌ها پس از تشکیل در محل خود ثابت می‌افتند. این عمل ضمن جابجا نمودن تلماسه باعث می‌شود که سطح عقبی تلماسه همواره شیبی تندتر از سطح جلویی (رو به باد) داشته باشد. این زاویه تند در "زاویه قرار" نام داشته و حدود 30 تا 35 درجه متغیر است. جابجایی تلماسه گاه به 10 تا 20 متر در سال می‌رسد. بخشهای مهمی از شهرها و روستاهای حاشیه کویرهای ایران در معرض هجوم و پیشروی تلماسه‌ها قرار دارند. تلماسه‌های نیم فعال در طول سواحل و در آب و هواهای مرطوب فراوان‌اند. در این نقاط گاه تلماسه بر اثر رشد گیاهان بطور طبیعی کاملا تثبیت شده‌اند. لس از ته نشین شدن ذراتی که به صورت معلق و بوسیله باد حمل می‌شوند لس بوجود می‌آید. لس رسوبی است بادی که از ذرات یکنواخت ، ناپیوسته و معمولا گوشه‌دار یا نیمه گوشه‌دار تشکیل شده است. لس اصولا فاقد لایه بندی است و اندازه ذرات آن در حد لای ، همراه با کمی رس و گاهی ماسه است. جنس کانیهای موجود در لس بیشتر از کوارتز ، فلدسپات ، کلسیت ، دولومیت ، میکا و کانیهای دارای آهن و منیزیم و کانیهای رسی است. رنگ لس به علت هوازدگی شیمیایی کانیهای آهن‌دار و ایجاد اکسیدهای آهن ، معمولا زرد و قهوه‌ای است. گوشه‌دار بودن ذرات اغلب لس‌ها سبب تخلخل زیاد آنها می‌شود، تا حدی که تخلخل ممکن است به 50 درصد برسد. گرچه لس دارای ذرات ناپیوسته و فاقد سیمان به معنی واقعی است، ولی وجود ریزتر موجب چسبندگی دانه‌ها به یکدیگر می‌شود و به همین جهت اغلب حفاریها و برشهای که در لس ایجاد می‌شود حتی تا زاویه 90 درجه نیز پایدار است. برخی از لس‌ها منشا یخچالی دارند. رسوبات لس در نقاط مختلف ایران نیز وجود دارد. قسمتهای نسبتا وسیع و پراکنده‌ای از تپه ماهورهای دانه‌های البرز در گیلان و مازندران به خصوص در گرگان و غرب کپه داغ از رسوبات لسی پوشیده شده است. بیابان و گسترش مناطق خشک در ایران شرایط اقلیمی کشور ما سبب شده است تا بخش عمده‌ای از ان در قلمرو مناطق خشک قرار گیرد. در این مناطق بارندگی اندک و سالانه 30 تا 25 میلیمتر است از سوی دیگر شدت تابش آفتاب و وزش بادهای شدید سبب تشدید تبخیر شده و این مسئله کمبود رطوبت را محسوستر می‌سازد. امروزه در بسیاری از مناطق بیابانی کشور ما حرکت ماسه‌های روان نه تنها در عرصه مراتع به چشم می‌خورد بلکه این پدیده مشکلی در راه اجرای پروژه‌های کشاورزی ، راه سازی ، شهر سازی توسعه مراکز صنعتی و دیگر پروژه‌های عمرانی است و از این طریق خطوط ارتباطی و منابع ارزشمند اقتصادی را تهدید می‌کند. این فرآیند در نهایت مشکلات اجتماعی خاصی چون رها ساختن زمین و کوچ روستائیان را به شهرها در پی دارد. تثبیت ماسه های روان در ایران کار تپبیت ماسه‌های روان در ایران عملا از سال 1344 و در سطحی معادل 100 هکتار در منطقه حادث آباد سبزوار در استان خراسان آغاز گردید. کسب نتایج چشمگیر اجرای برنامه‌های تثبیت ماسه و ثمرات حاصل از آن به حدی بود که سبب گردید تا این کار به سرعت در سایر مناطق بیابانی و مستعد کشور نیز توسعه یابد.

کویر لوت ، بیابان لوت

نام انگلیسی :  lut desert , lut playa     نام فارسی :  کویر لوت ، بیابان لوت

کویر لوت کویر لوت کویری است در منطقه جنوب شرقی ایران. این کویر در شمال شرقی شهرستان کرمان قرار دارد. هسته آن گرمترین نقطه کره زمین است. واژه کویرلوت اصطلات جغرافیایی که تاکنون به این خطه پهناور نسبت داده شده است عبارتند از: چاله لوت (چاله لوت در کتاب ژئومرفولوژی کاربردی –بیابان – فرسایش بیابانی – دکتر حسن احمدی معادل پلایا Playa یک واژه اسپانیائی است گرفته شده و به معنی حوضه مرکزی و یا به عنوان چاله داخلی مورد استفاده دارد)، دشت لوت، کویر لوت، بیابان لوت و .... ولی واژه «دشت لوت» در برگیرنده تمامی واژه‌های دیگر است.

شاخصهای خشکسالی

شاخصهای خشکسالی

ابتدا باید متذکر شد که شاخصهای خشکسالی از داده های کوتاه مدت بارش، برف، روانآب و دیگر شاخصهای ذخایر آبی برای تبدیل شدن به یک نمونه بزرگ قابل فهم ساخته شده اند .

شاخصهای خشکسالی به منظور استفاده بیشتر از داده های خام جهت قابل فهم بودن آنها وهمچنین ایجاد قدرت تصمیم گیری برای طراحان و برنامه ریزان معمولاً تنها به صورت یک عدد بیان می شوند.