سدهایی که راه را بر زندگی می‌بندند

محیط زیست > آب  - وقتی خبر از سدسازی و آبگیری آن می‌شود به این فکر می‌کنیم که چند هکتار زمین زیر آب می‌رود؟

چه تعداد روستا با کوچه باغ‌هایشان در زیر آب و رسوب‌های سالانه زمین‌های بالا دست پنهان می‌شوند؟ خاطره‌های آدم‌های روستا کجا می‌رود؟ حس نوستالژیک اهالی ده به چه چیزی تبدیل می‌شود؟ آدم‌ها با گذشته‌ای زیر آب ‌چگونه زندگی می‌کنند؟
اگر مجبور به مهاجرت شوند چگونه خود را با جامعه جدید وفق می‌دهند؟ اصلا کسی از آنها می‌پرسد می‌خواهند سرزمینشان را ترک کنند؟

ارزیابی‌هایی که قبل از ساختن سد انجام می‌شود به صورت سنتی، با مطالعات فنی- مهندسی و مطالعات اقتصادی همراه است. در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی که مدافعان میراث طبیعی و فرهنگ انجام داده‌اند دولت را وادار به ارزیابی‌های زیست محیطی و مطالعه میراث فرهنگی کرده‌است.

در مقاله حسین نوری‌نیا، عضو هیأت علمی پژوهشکده فرهنگ و هنر جهاددانشگاهی که به همایش «ارزیابی تاثیر اجتماعی سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌ها» ارسال شده است به بررسی سرمایه‌های انسانی مغفول پشت سد‌ها که در ارزیابی‌های طرح‌های سدسازی مغفول می‌ماند پرداخته شده است. بخش کوتاهی از این مقاله در ادامه می‌آید.

مطالعه و طراحی سدهای مخزنی بزرگ در دستورکار دولت‌های گوناگون از اواخر دهه‌30 به بعد قرار گرفت و در فراشد توسعه، سدسازی امری اجتناب‌ناپذیر و جزو اقدامات زیربنایی، اساسی و ضروری قلمداد شد.
طراحی هر سد به صورت سنتی، با مطالعات فنی- مهندسی و مطالعات اقتصادی همراه شد تا ساخت سد دارای توجیه فنی و اقتصادی لازم باشد.

جهش ساده آب و خلق تصاویری دیدنی

یک عکاس خلاق انگلیسی با استفاده از زمان عکس العمل دوربین و کیسه های پر از آب تصاویری بسیار دیدنی از لحظه پرتاب قطرات تهیه کرده است.

پرآب‌ترین جلگه ایران کلافه از پیامدهای‌سدسازی

محیط زیست > آب  - مهندس فاطمه ظفرنژاد:
زاگرس، سرچشمه کارون، بلندترین و پرآب‌ترین رود کشور است. 3 تونل کوهرنگ یک، 2 و 3 هریک سالانه 300‌میلیون مترمکعب و تونل چشمه لنگان 195‌میلیون مترمکعب از آب این رودخانه را از سرشاخه‌های آن منتقل می‌کنند. تونل‌های قم، کاشان و بهشت آباد نیز کار همانندی انجام می‌دهند.

در مغایرت با اصول 50 و 48 قانون اساسی، این برداشت‌ها، هم کاهش شدید کمیت و کیفیت آب کارون و پیامد ناسازگار آن بر تنوع گونه‌ای و کیفیت زیستگاه‌ها را درپی دارند و هم بی‌توجه به حقوق مشروع و قانونی جوامع مولد کشاورز، عشایر و نخل‌کار دشت خوزستان انجام می‌شوند.

بنابر آخرین یافته‌های باستان‌شناسی، جیرفت کهن‌ترین تمدن جهان، حتی پیش از بین‌النهرین است. بی‌گمان شهرسازی، معماری، صنعت و تجارت پیشرفته جیرفت در 5‌هزار سال پیش، بر کشاورزی آبی پیشرفته‌ای در دل ایران زمین استوار بوده است. ایرانیان نخستین مردمانی بودند که برداشت از سفره زیرزمینی را آزمودند و آوازه چرخ چاه ایرانی ریشه در همین پیشینه دارد.
گسترش دانش ایرانیان از منابع آب زیرزمینی به ابداع پایدارترین شیوه بهره‌برداری از سفره زیرزمینی یعنی قنات انجامید.30هزار سال پیش نخستین قنات‌ها در ایران ساخته شدند. قنات تا مرز نرخ پایداری از سفره آب برمی‌دارد و افت سطح آن ‌را سبب نمی‌شود.

امروزه کتاب مهمی درباره آب نوشته نمی‌شود که در آن به این شیوه همسو با توسعه پایدار پرداخته نشده باشد. گردآوری باران نیز در ایران، در بوشهر و بندر باستانی سیراف و نیز در البرز شمالی کاملا شناخته شده و از دیرباز مرسوم بود.

تعریف آبشناسى

تعریف آبشناسى

    آبشناسى علم مطالعه آب در کرة زمین است و در مورد پیدایش، چرخش و توزیع در طبیعت، خصوصیات فیزیکى و شیمیایى آب، واکنشهاى آب در محیط و ارتباط آن با موجودات زنده بحث مى‌کند. آبشناسى به طور کلى به دو شاخه هیدرولوژى آبهاى سطحى و هیدروژئولوژى تقسیم‌بندى مى‌شود که به ترتیب علم مطالعة آب در سطح و زیرزمین مى‌باشند.

اهمیت استفاده از آبهاى زیرزمینى

آب زیرزمینى یکى از مهمترین منابع تأمین آب شیرین مورد نیاز انسان است. امروزه بهره‌بردارى از منابع آب زیرزمینى ، براى مصارفى چون کشاورزى، صنعت و شرب ، توسعه زیادى پیدا کرده است.در مناطق خشک و دور از رودخانه‌ها و دریاچه‌هاى آب شیرین، غالباً تنها راه تأمین آب براى مصارف مختلف استفاده از منابع آب زیرزمینى است. استفاده از آب زیرزمینى، با وجود آنکه استخراج آن معمولاً گرانتر از برداشت آب از رودخانه‌هاست و نمکهاى محلول در آن به طور کلى بیش از رودخانه‌هاست، به دلایل زیر بیشتر مورد توجه است:

1-     معمولاً آبهاى زیرزمینى عارى از جانداران بیمارى‌زاست و احتیاج به تصفیه ندارد.

2-     دماى آبهاى زیرزمینى نسبتاً ثابت و براى عمل تبادل حرارتى در کارخانه‌ها مفید است.

3-     ترکیب شیمیایى آبهاى زیرزمینى معمولاً ثابت است.

4-     آبهاى زیرزمینى غالباً بى رنگ و فاقد مواد تیره کننده است.

5-     آلودگیهاى زیستى و رادیواکتیو کمتر روى آب زیرزمینى تأثیر دارد.

6-     آبهاى زیرزمینى غالباً تحت تأثیر خشک سالیهاى کوتاه مدت قرار نمى گیرد.

7-     در بسیارى از مناطقى که آب سطحى قابل اطمینانى وجود ندارد، آبهاى زیرزمینى غالباً در دسترس است.

امروزه در کشور ما، بخش مهمى از آبهاى مورد نیاز، بخصوص در کشاورزى و براى مصارف شهرى ، از منابع زیرزمینى تأمین مى‌شود.

املاح آب دریاچه ها

املاح مختلفی به صورت محلول در آب دریاچه ها وجود دارد. جنس و مقدار املاح، بر حسب منشاء دریاچه، جنس سنگ های حوضه آبگیر آن و شرایط اقلیمی ناحیه تغییر می کند. عمدتاً 12 عنصر (سیلیس، آهن، آلومینیم، سدیم، پتاسیم، منیزیم، کلسیم، گوگرد، کربن، کلر،بروم و منگنز) به صورت های سیلیکات،کلرور،برمور، سولفات، کربنات و اکسید ها املاح آب دریاچه ها را تشکیل می دهند. در بعضی از دریاچه ها مقدار این املاح فوق العاده ناچیز است که به آنها دریاچه های آب شیرین گفته می شود. در دریاچه های شور مقدار یک یا چند نمک مثلاً کلرورها، کربناتها و یا سولفات ها بیشتر است. در اغلب دریاچه های شور، نسبت کلرورها از املاح دیگر بیشتر است. جنس املاح آب دریاچه ها عمدتاً به جنس سنگ های موجود در حوضه آبگیر آنهامربوط است.
در افزایش درجه شوری دریاچه ها علاوه بر عوامل دیگر، عامل زمان هم نقش دارد. بدیهی است که تراکم املاح در یک گودال بسته، به مرور زمان بیشتر خواهد شد.بنابراین دو دریاچه در شرایط مساوی، هر کدام که درجه شوری آن بیشتر باشد، قدیمی تر خواهد بود. پراکندگی درجه شوری در سطح دریاچه ها تابع شرایط محلی است. در دریاچه ها نیز مانند دریاها در هر نقطه تبخیر زیاد باشد درجه شوری نیز بیشتر است و در دریاچه های کوچک اختلاف مکانی درجه شوری بیشتر مربوط به آب رودهای وارده است. به موزات این تفاوت های مکانی، درجه شوری نسبت به فصول نیز فرق می کند. در فصل مرطوب که سطح دریاچه ها عموماً بالا می آید درجه شوری کاهش یافته و در فصل خشک نسبت آن افزایش می یابد.
عمق اغلب دریاچه های شور بیش از چند متر نیست بنابراین درجه شوری در جهت قائم تغییر نخواهد کرد ولی در بعضی دریاچه های شور که عمق بیشتری دارد به طرف اعماق به مقدار املاح افزوده می شود. دریای مرده (بحرالمیت) با 399 متر عمق، ژرفترین دریاچه شور دنیاست. علاوه بر ان درجه شوری آن از تمام دریاچه ها بیشتر است.درجه شوری در این دریاچه، درسطح بین 270 الی 290 در هزار بوده و در اعماق به 327 در هزار می رسد.



پایگاه ملی داده های علوم زمین

مزایا و معایب کلر در آب آشامیدنی

همانطور که می دانید، منابع تامین آب مصرفی ما انسانها ( اعم از رودخانه ها، چاهها، چشمه ها، سدها و ... ) آلوده به میکروب ها و میکروارگانیزمهایی هستند که استفاده از این آبها را بدون ضدعفونی کردن، برای ما غیر ممکن می سازند. سازمانهای آب و فاضلاب شهری برای از بین بردن میکروارگانیزمهای بیماری زا و تامین آب مصرفی بهداشتی برای شهروندان، اقدام به اضافه کردن کلر به آب می کنند.

کلرزنی امروزه به عنوان متداولترین روش گندزدایی آب آشامیدنی در دنیا مورد استفاده قرار می گیرد. اما استفاده از کلر علیرغم اینکه مزایا و فواید بسیاری به همراه دارد، دارای معایب و مضراتی نیز هست. به همین دلیل متخصصان ضمن توصیه روشهای جایگزین کلرزنی، تاکید دارند که کلر باقیمانده در آب شهری، در نقطه مصرف و درست قبل از نوشیدن، از آب حذف شود.

در این مقاله سعی می کنیم علاوه بر توجه به مزایای فرآیند کلرزنی، به مضرات آن نیز اشاره کنیم.

درباره اسمز معکوس

اسمز معکوس یک فرایند فیزیکی است که می توان از محلولی (حلال + ناخالصی) به کمک یک غشاء نیمه تراوا، حلال تقریبا خالص تهیه کرد. بعنوان مثال به کمک این روش می توان از آب شور، آب آشامیدنی مطلوب تهیه کرد. اسمز معکوس می تواند تا 98% مواد معدنی حل شده و مواد آلی و کلوئیدی آب را حذف کند. تکنولوژی اسمز معکوس در دهه های اخیر با به بازار آمدن انواع جدیدی از غشاها، بطور قابل توجهی گسترش یافته است. اسمز معکوس با ظرفیت 10 لیتر در روز الی 40 متر مکعب در دقیقه را می توان از بازارهای جهانی تهیه کرد. جالب است بدانید که در ریاض، پایتخت عربستان، دستگاه اسمز معکوسی با ظرفیت 31 متر مکعب در دقیقه (31 هزار لیتر در دقیقه) ، برای تهیه آب آشامیدنی وجود دارد.

اساس کار اسمز معکوس :

اگر یک غشاء نیمه تراوا (Semi-Permeable Membrane) بین دو محلول با غلظتهای متفاوت قرار گیرد، مقداری از حلال (رقیق) از یک طرف غشاء به طرف دیگر منتقل می شود. غشاء معمولا از جنس استات سلولوز و یا پلی آمید است. البته امروزه غشاء را از مخلوط استات سلولوز و تری استات سلولوز می سازند.

جهت طبیعی حرکت حلال به گونه ای است که محلول غلیظ تر، رقیق می شود.
در شکل زیر آب خالص از غشاء عبور کرده و وارد آب ناخالص می شود. اگر به سیستم اجازه رسیدن به تعادل داده شود، در آن صورت سطح آب نمک ( آب حاوی ناخالصی ) از سطح آب خالص بالاتر خواهد رفت. این اختلاف سطح در دو طرف غشاء را فشار اسمزی می گویند. در واقع تنها مولکولهای آب قادر به عبور از غشاء نیمه تراوا هستند.

با توجه به شکل :
سمت چپ: مولکول های آب در قسمت آب خالص، به خاطر پدیده طبیعی اسمز وارد محفظه آب ناخالص می شوند.
سمت راست : می توان با اعمال فشار P ( به میزان بالاتر از فشار اسمزی ) مولکول های آب را وادار کرد که از محفظه آب شور وارد محفظه آب خالص شوند. این همان مفهوم اسمز معکوس است و راهی است برای تهیه آب شیرین از آب شور.
بنا براین با اعمال فشار مکانیکی به آب شور ، مولکولهای آب از مولکولهای نمک ( ناخالصی ) جدا می شوند. این فرایند را اسمز معکوس می گویند.

سختی و سنگینی آب

شاید تا به حال بارها و بارها در باره سختی آب و یا سنگینی آب شنیده باشید. اما هنوز تعریف دقیقی از این مفاهیم در ذهن نداشته باشید.
بسیاری از مردم این دو مفهوم را به یک معنا می دانند و تفاوتی بین این دو قائل نیستند. عده زیادی نیز واژه "سختی آب" را به جای "سنگینی آب" استفاده می کنند.

در اینجا به توضیح این مفاهیم و تفاوت های بین این دو مفهوم می پردازیم.

نیترات و مضرات آن در آب آشامیدنی

بسیاری از مردم در خصوص آلاینده هایی که نمود و تاثیر آنی دارند مانند: طعم و بوی نامطبوع آب، تیرگی و کدورت آب، ذرات معلق در آب، سختی و سنگینی آب، رسوب گذری آب و ... توجه نشان می دهند اما نسبت به آلاینده هایی نظیر نیترات که تاثیر آن حداقل 15 سال بعد آشکار می گردد و به مراتب خطرناک تر است، بی توجه هستند.

در این مقاله تلاش می کنیم به بررسی نیترات در آب آشامیدنی و اثرات آن بر سلامتی انسان و راههای مقابله با آن بپردازیم.

نیترات چیست؟

نیترات No-3))یکی از آنیون ها ی معدنی است که در نتیجه اکسید اسیون نیتروژن عنصری حا صل می شود.
این ماده یکی از عنا صر بسیار ضروری برای سنتز پروتئین در گیا هان است ونقش مهمی رادر چرخه نیتروژن دارد، نیترات از طریق اکسیداسیون طبیعی تولید وبنا براین در تمام محیط زیست یافت می شود.

فاضلاب های شهری، صنعتی، مواد دفعی حیوانی وگیاهی در شهرهای بزرگ که دارای نیتروژن آلی هستند به خاک دفع می شوند. دراثر فعالیت میکروارگانیزم های خاک نیتروژن آلی به یون آمونیوم NH)) تبدیل شده که به این پدیده Ammonifcationگفته می شود. خاک توانائی نگهداری این ترکیب رادر خود دارد اما به مرور طی پدیده دیگری به نام Nitrificationبخشی از یون آمونیوم ابتدا به نیتریت(No) وسپس به نیترات تبدیل می شود لایه سطحی خاک قادر به حفظ ونگهداری این دو ترکیب نبوده ودر نتیجه نیتروت ونیترات به آبها ی زیر زمینی راه می یابند.

ازآن جائی که نیترات در آب به صورت محلول وجود دارد روش های معمول تصفیه آب قادر به حذف آن نیستند ازاین‌رو نیاز به آن دسته ازروش های تصفیه پیشرفته می باشد که قادر به کاهش آلاینده های محلول هستند. از سوی دیگر چرخه نیترات سازی در شهرها یی که دفع نادرست فاضلاب از طریق چاه های جذبی انجام می شود همچنان ادامه دارد ومشکل تولید پیوسته نیترات وانتشارآن به آب های زیرزمینی راسبب می گردد.