نادیده گرفتن ثروتی پنهان

ارزش منابع طبیعی زیاد به حساب نمی‌آید

محیط زیست > منابع‌طبیعی
پس از آن‌که مقرر شد بهره‌برداری از چوب درختان جنگلی و مراتع به‌عنوان بستر چرای دام محدود شود، نقش اقتصادی منابع طبیعی تجدید‌شونده ایران بنا به‌دلایل مختلف بیشتر در چارچوب مواردی مانند حفاظت خاک، هوای پاک و تاحدی اکوتوریسم تعریف شد.

اما بهره‌برداری اقتصادی از این عرصه وسیع فقط در همان موارد خلاصه می‌شود؟ آیا ما همیشه به‌دلیل عدم‌تمرکز بر شناخت واقعی این پتانسیل باارزش باید شاهد اولویت بیشتر بخش کشاورزی و طرح‌های مربوط به آن، در برابر منابع طبیعی باشیم؟ چرا با تمام کوشش‌های لفظی و مکاتبات فراوان با ارگان‌های ذی‌ربط توسط افراد ذی‌صلاح حقیقی و حقوقی قادر به اثبات نقش واقعی اقتصادی این عرصه‌ها نیستیم؟ آنچه درپی می‌آید مقاله‌ای است در همین زمینه به قلم دکتر سودابه کروری، پژوهشگر و عضو هیأت علمی.

پیش از ورود به مبحث اصلی ضروری است به بعضی از تعاریف و مباحث مدیریت اکوسیستم‌های جنگل و مرتع، در داخل و خارج از کشور اشاره شود.

سرایت خطر انقراض به‌ گونه‌های گیاهی دنا

محیط زیست > منابع‌طبیعی -
در حالی‌که مدیرکل سازمان محیط‌زیست کهگیلویه‌وبویراحمد از تهدید نسل خرس قهوه‌ای، کل، بز و پلنگ بومی در این استان خبر می‌دهد، همزمان یک مسئول منابع طبیعی استان نیز گفته است که برخی با ریشه‌کن کردن گونه‌های گیاهی ارزشمندی همچون «بیلهر» به‌صورت انبوه، زمینه نابودی این گیاهان را نیز فراهم کرده‌اند.

به این ترتیب اگر تا چند وقت پیش دوستداران محیط‌زیست نگران انقراض برخی گونه‌های جانوری حوزه دنا بودند، اکنون احتمال نابودی بخشی از پوشش گیاهی این منطقه شامل گونه‌های کمیاب نیز به فهرست دغدغه‌هایشان افزوده شده است.

حال بلوط‌ها خوب است اما تو باور نکن!

نوزدهم اردیبهشت‌ماه امسال خبری با عنوان « نابودی یک‌میلیون و 200 هزار هکتار جنگل‌های زاگرس براثر پدیده خشکیدگی» در صفحه 3 همشهری به چاپ رسید که طی آن 2کارشناس درباره وضعیت بلوط‌ها و به‌طور کلی رویشگاه‌های زاگرسی اظهارنظر کرده بودند.

در بخشی از آن خبر که سهوا حذف شد، آمده بود: «18 تا 20 درصد از رویشگاه‌های زاگرسی در معرض تخریب قرار گرفته یا تخریب شده‌است. براین اساس، با توجه به اینکه مساحت رویشگاه‌های زاگرسی 6 میلیون هکتار برآورد می‌شود میزان عرصه‌های در معرض تخریب یا تخریب شده یک میلیون و 200 هزار هکتار تخمین زده می‌شود.» مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در واکنش به این خبر نقدی به دفتر روزنامه ارسال کرده که از چند زاویه قابل تامل است.

پیش از هر چیز همشهری این واکنش مؤسسه تحقیقات را ارج می‌نهد با این امید که این مؤسسه معتبر علمی، اظهارات کارشناسانه مبتنی بر تحقیق خود را در فایل‌های اداری به دست بایگانی نسپارد و هرازگاهی آن را با رسانه‌ها در میان بگذارد ولو اینکه خوشایند مسئولان نباشد، کما اینکه وقتی سال گذشته رئیس محترم این مؤسسه در گفت‌وگویی با همشهری که 15بهمن ماه سال گذشته به چاپ رسید از بی‌توجهی به مقوله تحقیق و پژوهش گله کرد و طی آن از تخریب 120 هزار هکتار و تنک‌شدن 200 هزار هکتار از رویشگاه‌های جنگلی شمال کشور طی 15 سال اخیر خبر داد، شماری از کارشناسان و صاحب‌نظران عرصه منابع طبیعی و محیط‌زیست در تماس تلفنی با گروه محیط‌زیست، این اطلاع‌رسانی را گرامی داشتند.

ارسباران بیستمین پارک ملی کشور

ایران، سرزمینی زیبا و تصویری بی‌بدیل از خلقت، با کوهها، دریاها، تالاب‌ها، رودها،‌ کویرها و آسمان پرستاره، جنگل‌ها و درختان افراشته‌اش به همراه گونه‌های نادر جانوری، گنجینه‌ای بی‌نظیر از موهبات طبیعی است.

تنوع اقلیم در ایران موجب رویش 7176 گونه گیاهی و زیست 517 نوع پرنده،  208 خزنده ، 170 گونه ماهی و 162 پستاندار و 22 گونه دو زیست شده است.

این سرزمین پهناور با این مجموعه گرانبهای جانوری – گیاهی تا کمتر از نیم قرن پیش، در معرض هجوم فرآیند مدرنیته وارداتی قرار داشت (که در مجالی دیگر می‌توان پارامترهای مدرنیته وارداتی و تبعات منفی آن را بر منابع طبیعی برشمرد) نیازهای اولیه زندگی انسانی (در تمدن معاصر) باعث شد که انسان، خواسته یا ناخواسته، آگاهانه یا ناآگاهانه، مسبب تخریب و انهدام طبیعت باشد.

 اما ما هم مانند سایر جوامع، با درک شرایط اقلیمی و شناسایی منابع طبیعی، قوانینی برای جلوگیری از آسیب‌های انسانی وضع و عبارت «حفاظت محیط زیست» را در کشورمان بسط داده‌ایم.

مرور یک حرکت

در سال 1335 کانونی تحت عنوان «کانون شکار ایران» در کشور تشکیل شد و همزمان قانون «حفاظت گونه‌های جانوری» نیز به تصویب رسید،  این نخستین اقدام مدون در راستای حفظ جمعیت و تنوع جانوران در ایران به شمار می‌آید.

سال‌ها پیش از این تاریخ،  کشورهای دیگر با تشکیل نهادها و سازمانهایی با پشتوانه قانونی محکم گام‌های مؤثری در راه حفظ منابع طبیعی خود برداشته بودند. نخستین تجربه‌های حاصل شده از حفاظت زیستگاههای جانوری در ایران، روشن ساخت که تنها راه حفظ جانوران وحشی و گونه‌های گیاهی در حال انقراض، حفظ زیستگاهها و خاستگاههای آنها است.

آسیب شناسی تخریب یک پارک ملی

«رای دیوان، هیچ گونه دلالتی بر تغییر کاربری سرخه حصار از پارک ملی به مسکونی ندارد.»

یک ویژگی شخصیتی و رفتاری که در جامعه‌ ما – حتی میان نخبگان- زیاد به چشم می‌خورد، نگاه سرسری به مسایل و دقت نکردن به جزئیات است. نمودی از این قضیه را می‌توان در ماجرای برخورد با رای اخیر دیوان عدالت اداری در مورد دعوای میان سازمان حفاظت از محیط زیست و شرکت تعاونی مسکن زیتون بر سر ۲۴۰ هکتار از اراضی پارک ملی سرخه‌حصار دید.
در اواسط اسفندماه گذشته، یکی دو وبلاگ و سایت متعلق به کارشناسان و فعالان صاحب قلم در حوزه‌ محیط زیست، خبر دادند که با رای دیوان عدالت اداری، «تیر خلاص» به قلب پارک ملی سرخه‌حصار زده شد.

اما هیچ یک از این رسانه‌ها، متن کامل رای شعبه‌ تجدیدنظر دیوان را منتشر نکردند (شاید به‌آن دسترسی نداشته‌اند)؛  بی‌توجهی به مضمون رای و فریاد برآوردن که «پارک ملی از دست رفت!» خود می‌تواند زمینه ذهنی لازم را برای پذیرفتن این که «دیگر نمی‌شود کاری کرد» فراهم آورد، و  برای دست‌اندرکاران آن تعاونی که سرسختانه از پذیرفتن راه‌حل‌هایی مانند گرفتن زمین معوض خودداری می‌کنند( به دلیل تمایل‌های زمین‌خوارانه و میل به نزدیک بودن به تهران، و نه به دلیل نیاز مبرم به سرپناه) بهانه‌ خوبی خواهد بود تا ساخت و سازهای غیر قانونی خود را شدت بخشند.

پارک‌های ملی و قوانین حاکم بر آنها

پارک‌های ملی هر کشوری در رابطه با مراحل مختلف توسعه اقتصادی- اجتماعی نقش‌های مختلفی را بر عهده گرفته‌اند.
بعنوان مثال: در برخی از کشورها مدیریت عمده سیستم‌های پارک ملی بر روی حمایت از حیات وحش و زیستگاه‌ها متمرکز بوده و نتایج حاصل از حفظ حیات وحش جذب تعداد کثیری از توریست‌ها از چهارگوشه جهان می‌باشد.
 ارمغان جذب توریست و ورود ارز و بهبود وضع اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشورها می‌باشد. علاوه بر این روی حفظ برخی از چشم اندازهای ویژه که در زندگی روزانه غیر قابل دسترس هستند تاکید زیادی صورت گرفته است. تضمین کیفیت این چشم اندازها که در ارتقای سطح روحی و معنوی زندگی مردم نقش حیاتی دارند امری ضروری است  .
پارک ملی گلستان در شمال شرق کشور را شاید بتوان به جرأت یکی از اولین و غنی‌ترین پارک‌های ملی دنیا و عروس طبیعت ایران نامید، که متاسفانه طی سالیان اخیر  با بی‌مهری‌های فراوان از جمله شکار بی‌رویه وحوش و تعلیف دام روبرو بوده است.

آشنایی با پارک ملی

پارک ملی به محدوده‌ای از منابع طبیعی یک کشور اعم از جنگل، مرتع، بیشه‌های طبیعی، اراضی جنگلی، دشت و آب و کوهستان گفته می‌شود که نمایانگر نمونه‌های برجسته‌ای از مظاهر طبیعی آن کشور است

همه کشورها، این مناطق را به منظور حفظ دائمی وضع زندگی و طبیعی آن و همچنین ایجاد محیط مناسب برای تکثیر و پرورش جانوران وحشی و رشد رستنی‌ها در شرایط کاملاً طبیعی تحت حفاظت قرار می‌دهند.

پارک‌های ملی، چیزی فرا تر از هر بنای یادبود و ساختمان، بیش از سرزمین‌ها و کوه‌ها، جنگل‌ها، دریاچه‌ها و شگفتی‌های زمین شناختی، هستند. آنها معرف بخشی از روح یک کشور به حساب می‌آیند.

آشنایی با منابع طبیعی و جنگلهای ایران ـ بخش دوم

مفاهیم مهندسی منابع طبیعی جنگلداری

● طرح های جنگل داری در جنگل های شمال روند تحولات طرح های جنگل داری در جنگل های شمال یا جنگل های خزری در دو دوره ی زمانی ۱۳۳۸ تا ۱۳۷۰ و ۱۳۷۰ تاکنون قابل بررسی است. ۱) دوره ی زمانی ۱۳۳۸ تا ۱۳۷۰ در این دوره ی زمانی، قانون الزام بهره برداری جنگل در چارچوب طرح جنگل داری تصویب شد؛ لازم به توضیح است نخستین طرح «جنگل داری در جنگل های شمال» در سال ۱۳۳۸ تدوین و هم چنین به منظور تعیین نظام های جنگل داری و شیوه های جنگل شناسی «شورای عالی جنگل، مرتع و خاک» تشکیل شد؛ این شورا با همکاری کارشناسان کشورهای اروپائی به ویژه کشور فرانسه روش های مدیریت و اداره ی جنگل ها را در چارچوب طرح های جنگل داری مشخص کردند، به طوری که برای جنگل های جلگه ای روش های شاخه زاد، شاخه و دانه زاد برای جنگل های تولیدی در اراضی ناهموار تا شیب ۴۰ درجه روش جنگل داری دانه زاد همسال و شیوه ی جنگل شناسی تدریجی پناهی برای جنگل های با شیب ۴۰ تا ۶۰ درجه نظام جنگل داری دانه زاد ناهمسال و شیوه ی جنگل شناسی تک گزینی و درنهایت در مورد جنگل های با شیب بیش از ۶۰ درجه طرح های حفاظتی و حمایتی پیشنهاد شد. با توجه به این که هدف عمده از اجرای طرح های یاد شده برداشت چوب با رویکرد اقتصادی بوده و از سویی حضور دام و دامداری در عرصه ی جنگل همیشه به عنوان معضل مطرح می شود بنابراین سیاست عام جنگل داری در جنگل های شمال، تحت عنوان دانه زاد ناهمسال با شیوه ی تدریجی پناهی و دانگ واحد تعیین شده است و تنها در تعداد محدودی از طرح های جنگل داری شیوه های دیگر اعمال می شود. قابل ذکر است با توجه به مشکلات اجتماعی و اقتصادی در اجرای طرح های جنگل داری، پس از پیروزی انقلاب مطالعه ی بخش اجتماعی و اقتصادی مورد توجه ویژه قرار گرفت.

آشنایی با منابع طبیعی و جنگلهای ایران ـ بخش اول

مفاهیم مهندسی منابع طبیعی جنگلداری....

جنگل داری عبارتست از به کارگیری مجموعه ای از علوم و فنون که درجهت شناخت جوامع متنوع جنگلی، آگاهی از کیفیت و کمیت آن ها، پرورش توده های جنگلی، بهره برداری مستمر ازتولیدات جنگل، روش های مختلف قطع و استحصال و حمل درختان افکنده مورد استفاده قرار می گیرد. شایان ذکر است حفاظت، احیا و توسعه ی مناطق جنگلی به عنوان تولید کننده ی ماده ی اولیه ی (چوب) و ازسویی تعدیل و تنظیم کننده ی شرایط آب و هوایی و خاکی دارای اهمیت بسیاری است. مساحت منابع طبیعی ایران شامل جنگل، مرتع، بیابان و بیشه زار و درختچه زارمعادل۴۸/۸۳ درصد مساحت کشور است. لازم به توضیح است جنگل های ایران که نزدیک به ۹ درصد از مساحت کل کشور را تشکیل می دهند، از منظر مدیریتی به دو گروه جنگل های شمال و جنگل های خارج از شمال و از لحاظ اقلیمی به پنج ناحیه ی رویشی تقسیم می شوند، در حال حاضر سهم هر ایرانی از جنگل های کشور۲/۰ هکتار است، این در حالی ست که سرانه ی جهانی جنگل ۸/۰ هکتار است. ● جنگل های شمال جنگل های شمال کشور که به جنگل های ناحیه ی رویشی هیرکانی یا خزری، جنگل های مرطوب و جنگل های صنعتی شمال شهرت یافته اند هم چون نوار سبزی حاشیه ی جنوبی دریای خزر و نیم رخ شمالی رشته کوه البرز از آستارا تا گلیداغی را به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر، عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر و ارتفاع ۲۸۰۰ متر از سطح دریا پوشانده اند. جنگل های این ناحیه کمربندی از درختان خزان کننده ی دوران سوم زمین شناسی را تشکیل می دهند و به همین خاطر در زمره ی کهن ترین جنگل های جهان محسوب می شوند. تاکنون ۸۰ گونه ی درختی (به طورعمده پهن برگ)، چهارگونه ی سوزنی برگ بومی و ۵۰ گونه درختچه ای در این جنگل ها شناسائی شده که اغلب آنها از تیپ های آمیخته ی راش، ممرز، بلوط، افرا و توسکا هستند.