مرتع

 ابران دارای 90 میلیون هکتار مرتع است. بیشتر مراتع ایران به‌دلیل واقع شدن در مناطق خشک و نیمه‌خشک و چرای مفرط از نوع مرتع درجه 3 می‌باشند تخریب مراتع کشور با رشد شدیدی همراه است، در حالی که احیاء مراتع در این عرصه‌ها مشکل و از نظر اقتصادی پرهزینه است. بنابراین مدیریت صحیح با در نظر گرفتن عوامل اکولوژیکی به ما کمک می‌کند که بر این مشکلات فائق آییم.

 مراتع ایران از نظر پوشش گیاهی به سه گروه تقسیم شده‌اند:
 
1- مراتع علفی یا ییلاقی نزدیک به 12 میلیون هکتار
2- مراتع بوته‌ای و قشلاقی نزدیک به 60 میلیون هکتار
3- مراتع کویری یا مراتع مناطق خشک حدود 18 میلیون هکتار
 
تولید کل این مراتع 10 میلیون تن علوفه خشک است که می‌تواند خوراک 50 میلیون واحد دامی را تأمین نماید، در حالی که حداقل 150 میلیون واحد دامی از آن استفاده می‌نمایند. با توجه به وضعیت مراتع ایران، بخش تحقیقات مرتع به دنبال یافتن شیوه‌هایی است که با کاربرد آن‌ها دستگاه اجرایی بتواند از تخریب بیشتر منابع جلوگیری نموده و در احیاء مراتع نیز مفید باشد.
 
گروه های بخش تحقیقات مرتع عبارتند از:
 
1. اکولوژی و زیست شناس مرتع
2. مدیریت مرتع و مسائل اقتصادی اجتماعی
3. آگرونومی اصلاح و معرفی گونه های مرتعی

یکی از اقدامات مهم بخش تحقیقات مرتع تهیه نقشه پوشش گیاهی برای 62 میلیون هکتار از مراتع کشور است. این مطالعات در قالب طرح ملی شناخت مناطق اکولوژیک کشور از سال 1367 شروع شده و هنوز هم ادامه دارد. همچنین طرح ملی تعادل دام و مرتع که در طول 10 سال اخیر در مؤسسه انجام شده است، هم‌اکنون زمینه یک طرح اجرایی را در سطح کشور با همکاری سایر معاونت‌های اجرایی ذیربط فراهم نموده که به عنوان یک اولویت در وزارت متبوع در حال پیگیری است. ایجاد سه ایستگاه جامع مدیریت دام و مرتع در آذربایجان غربی، سمنان و کهکیلویه و بویراحمد، اتمام مطالعه مربوط به جامعه‌شناسی فردی 50 گونه مرتعی از دیگر فعالیت‌های این بخش می‌باشد. مناسب است اراضی کم بازده در کشور که به‌طور عمده به کشت دیم گندم و جو اختصاص دارند و یا به عللی رها شده‌اند تا با کشت علوفه دیم از بهره‌وری بیشتری برخوردار گردند، در این راستا بخش تحقیقات مرتع با اجرای طرح‌های تحقیقاتی در زمینه مقایسه عملکرد علوفه یونجه در شرایط دیم به این باور رسیده است که کشت گیاهان علوفه چند ساله دیم مانند یونجه بر کشت هر ساله گندم و جو ترجیح دارد و در این مقایسه تولید علوفه خشک در هکتار در اغلب نقاط کشور به مراتب بیش از تولید دانه و کاه گندم و جو بوده است.
 
موضوع مورد مطالعه دیگر، مقایسه عملکرد علوفه ارقام مختلف یونجه در شرایط دیم ایران بوده است که این طرح به مدت 3 تا 6 سال در بخش تحقیقات مرتع مؤسسه در 8 منطقه آب و هوایی کشور (زنجان، اصفهان، گرگان، بجنورد، کجور، طالقان، زاغه لرستان، قائد رحمت لرستان) در مورد23 رقم یونجه دیم انجام شده است. بیشترین عملکرد مربوط به مناطق بجنورد و گرگان با حدود 3 تن علوفه خشک در هکتار برای تمامی ارقام و کم‌ترین عملکرد در منطقه زنجان (کمتر از 2/0 تن در هکتار) بود.
 
در سال 1379 اثر عوامل محیطی مانند حرارت، شوری، غرقابی، اسیدیته خاک، نیترات، نور و دی‌اکسید کربن بر رشد و تثبیت بیولوژیکی نیتروژن گیاه شبدر زیرزمینی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان دادند که شبدر زیرزمینی در خاک‌هایی که شوری کم (حداکثر تا 5 میلی‌مولار) و pH بین 5/5-7 دارند قابل کشت می‌باشد. در خاک‌های فقیر از نیتروژن، تثبیت نیتروژن این گیاه حداکثر می‌باشد و در خاک‌های غنی از نیتروژن این گیاه از ذخیره نیتروژن خاک استفاده می‌کند. در شرایط غرقابی رشد گیاه متوقف می‌شود.
 
در سال 1378 جنبه‌های فیزیولوژیکی افزایش عملکرد در یونجه‌های دیم مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در بین ارقام مورد آزمایش، ارقام یونجه آمریکایی - 2591 و FAO - 2566 و کردستان 20321 از نظر مقاومت به تنش کمبود آب برتر از ارقام دیگر بودند. در خصوص ارقام کریساری، قره یونجه، سربندی و استرالیایی - 2129 در شرایط مختلف رطوبتی (35% و 75% ظرفیت مزرعه‌ای) و مقادیر مختلف نیتروژن معلوم شد که ارقام کریستاری و قره یونجه بسیار مقاوم‌تر از ارقام سربندی و استرالیایی هستند. در خصوص ارقام کریستاری و قره یونجه، نیتروژن بیشتری از ارقام سربندی و استرالیایی (2129) تثبیت نمودند. در نهایت معلوم گردید که بین ارقام یونجه در واکنش به تنش خشکی اختلاف وجود دارد.
 
از دیگر طرح‌های تحقیقاتی عمده بخش می‌توان به طرح ارزیابی مراتع در مناطق مختلف آب‌ و هوایی ایران اشاره کرد که به عنوان یک اولویت تحقیقاتی هم‌اکنون در دست مطالعه است و در آینده نزدیک سازمان‌های اجرایی و مرتع‌داران از نتایج تحقیقاتی آن بهره خواهند برد

 

مرتع داری
الف ) لزوم توجه بیشتر به مرتع داری و تأمین علوفه و دام
%5 خاک ایران را مراتع تشکیل می دهند و این نقاط زیستگاه های مهمی هم برای جانوران اصلی و هم وحشی است. متأسفانه به علت عدم کنترل این مراتع مورد چرای مفرط و خارج از فصل دامها قرار گرفته و خسارت زیادی بدانها وارد گردیده است و بسیاری از آنها در آستانه نابودی قرار دارند. بهبود و ترمیم مراتع کشور مستلزم تأمین علوفه سالیانه دام به ویژه علوفه زمستانه و هم چنین تفهیم اصول صحیح استفاده از مراتع به زارعین و دامداران می باشد. با توجه به احتیاجات روز افزون کشور به فرآورده های دامی به ویژه گوشت و ترقی سطح زندگی و افزایش جمیع کشور به میزان سالیانه 5/2% چنانچه در انتخاب و احیای مراتع کشور بذل توجه بیشتری نشود در آینده دامپروری و دامداری دچار بحران شدیدی خواهد شد. توجه به مسائل فوق علاوه بر تأمین علوفه کمک بزرگی به جلوگیری از فرسایش خاک خواهد نمود. به علاوه همزمان با احداث مراتع خسارت ناشی از باد و آب و سیلاب کاهش پیدا کرده و یا به کلی از بین می رود.


مرتعداریعلمی است که با استفاه از نباتات طبیعی جهت تعلیف و چرانیدن دام همراه با جلوگیری از اثرات سوء نسبت به سایر منابع از جمله زمین و جامعه نباتی بوده و موجب حفظ و نگهداری این جامعه می گردد. بنابراین حفظ و حراست کلی مراتع را چه از نظر زراعی و چه از لحاظ نگهداری مرتع داری می نامند. رشته های مربوط به این علم عبارتند از :
1) اقلیم شناسی ،

2) زمین شناسی

3) آگرونومی و زراعت

4) فیزلوژی حیوانی

5) اکولوژی و طبقه بندی گیاهی

6) دامداری

7) اقتصاد عمومی


مرتع
به اراضی دایر یا بایر اطلاق می شود که رستنی ها در آن به حالت طبیعی رشد نموده، میزان بارندگی آن منطقه نسبتاً کم باشد و به وسیله حیوانات اهلی و شکاری و وحشی مورد چرا واقع گردد و هیچ عاملی آنرا محدود ننماید.


چراگاهبه آن دسته از اراضی اطلاق می شود که به صورت کلی دایر و یا محصور بوده ، عملیات آبیاری و کوددادن در آن صورت بپذیرد . ضمناً باید میزان نزولات نواحی مزبور رضایتبخش بوده، گیاهان علوفه ای در این نواحی کشت و زرع گردد.


نباتات علوفه ای
به کلیه رستنی هایی اطلاق می شود که خوراک احشام به حساب می آید و موجب زیست و دوام زندگی آنها گردد (انواع گیاهان علوفه ای)


تلوزار و بوته زار
عبارت است از درختان – درختچه ها و بوته هایی که دام از قسمت های خوش خوراک آن می خورد . برگ درختان و پوست میوه جات را نیز می توان تحت این دسته منظور نمود.


علف هرز :
به نباتاتی اطلاق می شود که در زراعت نباتات معین می روید در حالی که هدف اصلی کشت خالص آن نبات یا گیاه معین می باشد.


علفزار : به کلیه اراضی که در آن رستنیهای خوش خوراک یا بد خوراک می روید اطلاق می شود.


مرتع کاری : احداث و احیاء مراتع مصنوعی را که از طریق بذر گیاهان مختلف به صورت مخلوط کاشته شود


کشتزار – چرا گاه : اراضی ایکه به طور منظم پس از هر چین مورد چرا قرار می گیرد


چرا گاه کشت زار : اراضی ایکه با اندکی تغییر و تبدیل پس از چرا برداشت می شود

1) مراتع مصنوعی :

عبارت است از اراضی ایکه هر سال یا هر چند سال یک بار تجدید کشت شده از آن بهره برداری به عمل می آید. مراتع مصنوعی خود چهار حالت دارد.


1: چرا گاه : به اراضی اطلاق می شود که تحت عوامل زراعتی کشت و کار شده محصول آن مستقیماً مورد چرای اقسام واقع گردد.
2: کشت زار : به اراضی اطلاق می شود که تحت عوامل زراعتی کشت و کار شده، محصول آن پس از برداشت به مصرف خوراک حیوانات می رسد
3: چراگاه – کشت زار

4: کشت زار- چراگاه


2) مراتع طبیعی :

عبارت است از اراضی که به صورت طبیعی و خودرو پوشیده از انواع گیاهان علوفه ای و غیر علوفه ای می باشد.


الف) مراتع طبیعی مرغوب : اراضی سرسبزی که به صورت طبیعی پوشیده از نباتات علوفه ای و غیر حبشی است و اکثراً در کناره های دریای خزر (بخصوص مازندران) قرار دارد.
ب) مراتع طبیعی نامرغوب : اراضی که به صورت طبیعی پوشیده از نباتات علوفه ای خشبی است و اکثراً در دامنه ها و جلگه های خشک واقع شده است.

عموماً گیاهان موجود در مراتع طبیعی در نقاطی که دسترسی بدان ناحیه کمتر امکان پذیر است از خانواده گندمیان و یا خانواده لگومینوز(تیره نخود) هستند.

عوامل و اساس مرتعداری و.


مناطقی که به مراتع اختصاص داده می شود بایستی زمینهایی باشد که احتیاجی به آبیاری نداشته باد. این گونه اراضی به علت داشتن شیبهای تند و کوهستانی بودن و به علاوه کمی نزولات آسمانی جهت کشت گیاهان مزروعی مناسب نمی باشد. از نظر دیگر این مسئله روشن است که معمولاً احشام مایلند به طریقی که تربیت شده و در محلی که به آن خو گرفته اند چرا نمایند. برخی حیوانات دارای نیروی زیادی بوده قادرند مسافات طولانی و صحراهای خشک و کم آب و علف را تحمل و طی نمایند. برای نمونه می توان حیوانات اهلی شتر و از حیوانات شکاری آهو را نام برد. گاو معمولاً در اراضی مسطح و هموار چرا می نماید و به نقاط کوهستانی که دارای شیب می باشد و به ویژه به نواحی سنگلاخی علاقه چندانی ندارد. بهتر است گاو شیری را به جای چرانیدن در چراگاه های جلگه ای و کوهستانی در چراگاه های اطراف شهر و یا در طویله به وسیله تعلیف علوفه سبز یا خشک تغذیه و نگهداری نمود.
جنگل های مسطح شمال ایران محل مناسبی برای چرای گاو می باشد. در ایران تنها شیب دامنه ها در وضع چرای یک مرتع مؤثر نمی باشد بلکه شرایط و عوامل دیگری مانند نوع نباتات و فاصله مرتع تا آب نیز نقش عمده ای به عهده دارد. گوسفند و بز احشامی هستند که به خوبی می توانند از مراتع طبیعی ایران استفاده نمایند چون که قادرند در دامنه ها و نقاط صعب العبور چرا نمایند. گوسفند به نواحی نیمه خشک که دارای گیاهان گون، ورک و درمنه است علاقه مند است. بز بهتر از گوسفند می تواند از مواهب طبیعی انواع مراتع ایران استفاده نماید و در دامنه هایی که در اثر بی میلی گاو چریده نشده است به چرا مشغول گردد. بز در مقابل گرسنگی و تشنگی مقاومت بیشتری از خود نشان می دهد. بز کوهی به بندهای کوهستانی علاقمند است.
بین دام های اهلی گاو بیشتر از سایر حیوانات نسبت به آب حساس است و بایستی همواره سیر آب گردد، در حالی که شتر در مقابل بی آبی طاقت فراوانی از خود نشان می دهد، چنانچه اسب با علوفه آبدارتعلیف گردد چند روزی می تواند در مقابل بی آبی طاقت آورد و در صورتی که در هوای خشک و گرم علوفه آبدار باشد، طاقت آن به بی آبی کمتر است. گوسفند نیز چنانچه علوفه آبدار باشد طاقتش نسبت به کم آبی زیاد است و حتی مدت طولانی تری از اسب در مقابل بی آبی استقامت می نماید.
خوش خوراکی نباتات یکی دیگر از عوامل اصلی مرتع داری را تشکیل می دهد زیرا هر نوع دام از نباتات بخصوصی تغذیه می نماید. از این رو لازم است نوع دام مراتع را متناسب با نوع علوفه ونباتات مراتع مربوط انتخاب نمود تا از طرفی دام از علوفه موجود حداکثر استفاده را بنماید و از طرف دیگر مراتع از چرای بی رویه و غیر منظم محفوظ بماند.
باید توجه داشت که اسب فقط از نباتات تیره گرامینه تغذیه می کند و از این لحاظ به گونه های دیگر مقدم است. بنابراین می توان گفت که نباتات تیره گرامینه برای اسب از سایر نباتات علوفه ای خوشخوراک تر است. گوسفند در انتخاب نوع علوفه چندان دقیق نمی باشد و با هر نوع علوفه ای سد جوع می نماید. بز از هیچ نوع نبات و درختچه ای که در مسیر خود بیابد روی نمی گرداند و بیشتر شن زارها و زمین های خشک را برای چرا انتخاب می کند. در انتخاب نوع مرتع برای گوسفند بایستی توجه داشت که گوسفند همواره مایل است در زیر سایه درختان چرا نماید و از این لحاظ چرا گاه های مشجر را بر سایر چراگاههای غیر مشجر ترجیح می دهد.
یکی دیگر از خساراتی که در اثر چرای دام درمراتع جنگلی پدید می آید لگدمال شدن نهال جوان است که گاهی منجر به از بین رفتن آن ها می شود. کت زدن درختان جنگلی یکی دیگر از خسارات ناشی از استفاده از مراتع جنگلی می باشد. سرشاخه های درختان جنگلی که مورد تعلیف قرار می گیرند عبارت است از بلوط ، ممرز و داروش و فرنوب
بایستی مراتعی را که در اثر چرای مفرط یا پیش چرا کاملاً از بین رفته و به مراتع مخروبه و غیر قابل استفاده تبدیل گشته است و یا جامعه نباتی دامنه ها و یا بوته زارهای اراضی متروک زراعتی را که به علت وجود آب یاعوامل دیگر از کشت و زرع بازمانده است با روش و اصول اساسی احیاء نمود. جهت اصلاح و احیای این گونه مراتع علاوه بر فرق نمودن صحیح بایستی مقداری بذر نباتات علوفه ای مخصوص نیز در آن اراضی کشت نمود.
اساس مرتع داری در وهله نخست اساس مرتع داری را مطالعه زمین و پی بردن به طرز استفاده از آن تشکیل می دهد تا بتوان از آن طریق برای کشور درآمدی حاصل نمود. ضمناً بایستی فرسایش خاک اراضی و خطرات ناشی از آن و همچنین نوع زمین را مدنظر داشت . بعد از انتخاب محل مرتع بایستی علاوه بر کنترل چرا چند نکته مهم ذیل را مدنظر قرار داد.
1) اهمیت نوع دام در مرتعداری
2) موقع چرا – فصل چرا و دوام چرا
3) اهمیت تناسب تعداد دام با میزان علوفه ای که تولید می شود
4) توزیع مراتع یا پراکندگی احشام
5) برنامه مشترک مرتع داری و دامداری
اهمیت نوع دام در مرتعداری :بایستی دامهایی انتخاب شود که دارای مشخصات و خصوصیاتی باشد که با نوع مرتع مرتبط باشد. زمانی می توان از یک مرتع به نحو احسن استفاده نمود که دام های انتخاب شده با نوع مرتع هماهنگی داشته باشد. در انتخاب نوع دام جهت چرا در مراتع بیاستی سه عامل
الف) ایجاد چرا گاه جهت یک نوع دام بخصوص یا انواع دام ها
ب) انتخاب نوع دام متناسب با وضع مراتع
ج) تغییر در نوع دام جهت سودمندتر نمودن مراتع (وضع مراتع)
موقع چرا – فصل چرا و دوام
رعایت موقع چرا – فصل چرا و دوام چرا در حفظ ظرفیت مرتع بسیار مؤثر است و نسبت به آب و هوا – ارتفاع محل – رطوبت جو – نوع خاک و بالاخره وضع نباتات علوفه ای متفاوت می باشد. در اینجا بایستی با این نکته اشاره نمود، نباتات مراتعی که به وسیله احشام ایلات چرا می گردد دارای شرایط رشد نمو بهتری نسبت به نباتات مراتع حوالی دهات می باشد زیرا عشایر و ایلات چرا می گردد دارای شرایط رشد و نمو بهتری نسبت به نباتات مراتع حوالی دهات می باشد زیرا عشایر و ایلات به علت ییلاق و قشلاق کمتر مراتع را تحت فشار قرار می دهند.
در ایران اکثر نباتات یک مرتع از خانواده های متعددی غیر از گرامینه و لگومینوز می باشد و بایستی در فصل چرای آن ها دقت زیادی به کار برده شود. چرای این نوع نباتات بایستی در فصل به خصوصی صورت گیرد یا برخی از انواع کنگره های صحرایی را بایستی قبل از ظاهر شدن خار تحت چرای دام قرار داد. فصل چرا نباتات یکساله در بهار و گیاهان چند ساله در تابستان پس از رسیدن می باشد. نباتات علوفه ای گرامینه بوته ای را بایستی قبل از آنکه تا 15 تا 20 سانتی متر رشد نماید مورد چرا قرارداد ولی نباتات علوفه ای گرامینه چمنی را می توان زودتر از این موقع نیز چرا نمود.
یکی از معایب بزرگ چرای بی موقع و یا پیش چرا ایجاد اختلال در ترکیب و اجتماعات نباتات مراتع می باشد. ضمناً خاک مراتع در ابتدای جهاد به علت بارندگی های زیاد ( به ویژه در شمال) گل می شود و در اثر رفت و آمد دام متراکم می گردد. بهترین موقع و فصل چرا در مراتع هنگامی از سال است که مواد غذایی علوفه ی مراتع تشکیل و تکمیل گردیده باشد و احشام از آن به حداکثر بهره مند شده باشند و در عین حال لطمه و زیانی به مراتع وارد نیاید.
اهمیت تناسب تعداد دام با میزان علوفه ای که تولید می شود
تعداد معقول دام در هر مرتع بستگی به وسعت مرتع – حجم علوفه ی تولید شده – شدت و دوام چرا – ضریب مصرف علوفه و بالاخره نحوه ی استفاده از مراتع مربوط دارد. چنانچه در مرتع تعداد دام با اصول فوق مطابقت داشته باشد آن مرتع همچنان بر جای مانده هر ساله مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
ظرفیت مراتع کنونی ایرانی به هیچ وجه متناسب با تعداد دام ها نمی باشد و به طوری که تخمین زده می شود فشار دام ها بر این مراتع حدود یک برابر ظرفیت واقعی آنها است. از این نظر اغلب در اثر غفلت و بی اطلاعی و یا طمع دامداران مراتع تحت چرای مفرط قرار گرفته بقایای سبز نباتات حتی نباتات نامطبوع و سمی که در مراتع باقی مانده است از بین خواهد رفت.
در کشورهای اروپایی که دارای مراتع مرغوبی می باشد به طور متوسط هر دو هکتار مرتع را به دو یا سه گاو جهت پروار بندی اختصاص می دهند.
توزیع یا تناوب مراتع با پراکندگی احشام
چرای مفرط نه تنها بستگی به تعداد دام دارد بلکه اگر دام در یک ناحیه ی از مراتع متراکم گردد و یا به عبارت دیگر به طور نامنظم در سطح مرتع پراکنده شود خسارات متنابهی به وجود خواهد آورد. از این رو جهت جلوگیری از چرای نادرست مراتع در نظر گرفتن پراکندگی صحیح دام لازم به نظر می رسد. اثرات کمبود یا زیادی آب در مراتع را می توان تا حدودی با حفر چاه و زهکشی برطرف نمود.
در امور مرتع داری کشور مسائل متعددی وجود دارد که متأسفانه به علت آشنا نبودن دامداران به طریق حل این مسائل هر روز به این مشکلات اضافه می گردد. نابود کردن درختچه ها – سوزاندن – عدم کنترل چرا – درآمد کم در دامداری و استفاده پیش از حد ظرفیت مراتع مشکلات متعددی است که به چشم می خورد. این مسائل و مشکلات بیشتر در بیابان ها دیده می شود. زارعین اغلب از درختچه های تاغ و سایر درختچه هایی که مصرف علوفه دارد برای سوختن استفاده می کنند در حالی که در این مناطق براحتی می توان جنگلی برای استفاده ی سوخت از درخت گز و یا جغجغه احداث نمود. با جانشین نمودن دو درختچه ی فوق در بعضی مناطق گرم و خشک مملکت به جای درختچه هایی که شاخ و برگ آن ها مصرف علوفه ای دارد می توان تا حدودی از نابودی آنها جلوگیری به عمل آورد.
برنامه مشترک مرتع داری و دامداران
در حال حاضر دامداران طوایف کرد – لر – بختیاری – قشقایی – ایل شاهسون و عشایر و قبایل مختلف دیگر طبق رسوم و آداب گذشته از ییلاق جهت چرای مراتع استفاده می نمایند. ایلات و عشایر زمستان را در مراتع قشلاقی (گرم) و تابستان را در مناطق ییلاقی (معتدل) به سر می آورند. مراتعی که در اثر قشلاق و ییلاق تحت چرای مفرط و بی رویه قرار می گیرد به تردیج ارزش خود را از دست داده غیر قابل استفاده می گردد.
ییلاق به مناطقی اطلاق می شود که معمولاً در فصل گرما مورد استفاده قرار می گیرد. به همین جهت نیز علوفه های این نواحی دارای کیفیت خوبی بوده و خوش خوراک می باشد. در ایران مراتع ییلاقی فراوانی وجود دارد که بایستی جهت احیاء و استفاده ی بهتر توجه بیشتری به آن ها مبذول داشت. این ییلاقات عبارت است از : کوهستان های آذربایجان – کردستان – لرستان – همدان – کرمانشاه – قزوین – فارس – بختیاری – اراک – ملایر – نهاوند – تویسرکان – دامنه های جنوب البرز – شمال – خراسان – سهند – سبلان – فریدن و چهارمحال و غیره
مراتع قشلاقی که در صحراها و دشت های نسبتاً گرم قرار دارد در فصول سرد سال مورد استفاده قرار می گیرد و عبارت است از : سرخس ترکمن صحرا – دشت گرگان – دشت مغان – جلگه ی خوزستان و فارس و اطراف کویر مرکزی – علاوه بر مراتع قشلاقی و ییلاقی که به آنها اشاره گردید بایستی به مراتع میان بند نیز که بین ییلاق و قشلاق قرار دارد و به مراتع بهاره و پاییزه مشهور است توجه خاصی مبذول داشت ( مانند اطراف دریاچه ی هامون در سیستان)
جهت بهبود و احیای مراتعی که مدام مورد چرا قرار می گیرد ایجاد وقفه ای در چرا به منظور تقویت نباتات و تولید علوفه ی کافی و متناسب لازم و ضروری به نظر می رسد چنانچه چرای این گونه مراتع در بهار به طور موقت تعطیل گردد گیاهان آن در سال بعد علاوه بر تقویت جدید حیات نیز می نماید.
در اثر ایجاد تناوب در چرا و تقسیم مراتع به قطعات مختلف ساقه های زیرزمینی و همچنین ریشه ی نباتات تقویت می گردد . خوابانیدن دام در قطعات مراتع به جای آغل مسئله ای است که بایستی مورد توجه قرار گیرد. قرار دادن نمک در مراتع مسئله ی دیگر است که در چرای دامها و مراتع قابل اهمیت می باشد زیرا دام با دسترس داشتن نمک سالم و با نشاط خواهد ماند و کمتر مورد حمله ی آفات و امراض قرار می گیرد.
نباتات سمی مراتع :
وجود نباتات سمی در مراتع یکی از مسائل مهم مرتعداری می باشد که بایستی بدان توجه فراوانی نمود. گیاهان سمی موجب خسارت زیادی از جمله مرگ و میر احشام و کاهش ارزش دام می گردد. در اثر چرای مفرط و بی رویه ای که در کلیه نقاط کشور صورت می گیرد اکثر نباتات مفید فرصت تکثیر و ازدیاد نیافته و به تدریج از بین می روند. با از بین رفتن نباتات علوفه ای مفید گیاهان کم ارزش و سمی جانشین آنها می شود و دام ها هنگام گرسنگی و یا عدم دسترسی به علوفه های خوشخوراک اجباراً از این گونه نباتات تغذیه ی می نمایند.
از بین بردن نباتات سمی با توجه به آب و هوای ایران مثمرثمر نخواهد بود. جلوگیری از پیش چرا یکی از نکاتی است که باید مدنظر داشت زیرا در بهار قبل از آنکه نباتات علوفه ای هر مراتع ظاهر گردد نباتات سمی پدیدار می شوند و مورد چرای دام واقع می گردند و بالنتیجه تولید خسارت فراوانی می نمایند. برای نمونه دامها از خوردن گون و یا زبان پس قفا صدمات زیادی می بینند که گاهی منجر به مرگ آنها می گردد.


روش های کاهش اثرات منفی نباتات سمی :1) جلوگیری از چرای مفرط یک مرتع و یا بخشی از یک مرتع در بعضی موارد حیوانات به علل خاصی مانند بودن زیر سایه درخت و یا نزدیک بودن به آخور و یا محل آب فقط از قسمت های خاصی از مرتع تغذیه کرده و باعث از بین رفتن گیاهان مناسب آن ناحیه می شوند.
2) در صورت عدم تعلیف دام باعلوفه خشک و یا با در دسترس قرارندادن علوفه سبز به احشام و تا زمانی که حیوان به حد کافی سیر نشده باشد نباید آن را در مرتعی که دارای نباتات سمی می باشد داخل نمود.
3) نمک برای دام ضروری می باشد زیرا با در دسترس بودن مقداری نمک دام به تغذیه نباتاتی که بدانها چندان توجه نمی نموده ترغیب شده آنها را چرا می کند.
4) مصرف مواد معدنی از قبیل فسفر اشتهای دام را زیاد می نماید. ضمناً چنانچه مقداری گرد استخوان به خوراک دام اضافه شود. تلفات ناشی از مسمومیت نباتات سمی کاهش قابل ملاحظه ای خواهد یافت.
5) برخی از نباتات در یک نوع دام به خصوص مسمومیت ایجاد می کند در حالی که برای سایر دامها سمی می باشد. برای نمونه انواع دم اسبی ها (Equisetum sp) برای اسب و انواع زبان پس قفاها (Delphinia sp) و انواع لوپن ها(Lupinus sp) برای گاو تولید مسمومیت می نماید.
6) چنانچه دامی دچار مسمومیت شود بایستی قبل از رجوع به دامپزشک غذاهای ملین به او خورانید. تاکنون صدها گونه نباتی سمی شناسایی شده که تنها فقط تعداد محدودی از آنها برای دامها سمی می باشد گل حسرت یا سورنجان (colchicum) انواع دم اسبی ها (Equisetu sp) و فرنیون (Euphorbia

رابطه فرسایش و مرتعداری :بیشتر نواحی ایران دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک می باشد و به همین جهت مراتع طبیعی می تواند به خوبی در حفظ آب و خاک این گونه مناطق کمک شایانی بنماید. از بین بردن پوشش سبز زمین موجب جریان شدید آب در سطح خاک گردیده ، میلیونها تن خاک شسته شده و از بین می رود و خسارات فراوانی از بهم خوردن سطح خاک زراعتی پدیدار می شود. پوشش نباتی از جریان شدید آب جلوگیری نموده در مقابل نفوذ آن را زیاد می نماید. به علاوه پوشش سبز از تبخیر آب نیز می کاهد.


فرسایشی که بدون هیچگونه تأثیر عوامل طبیعی در طول زمان انجام پذیرد فرسایش عادی یا فرسایش زمین شناسی خوانده می شود. فرسایش عادی کیفیتی دائمی می باشد. این نوع تغییرات در سطح خاک همیشه مفید بوده احتیاجی به کنترل نمی باشد. به طور کلی فرسایش عادی به صورت طبیعی انجام می شود و بشر تاکنون نتوانسته است آنرا تحت کنترل درآورد. شدت فرسایش بستگی تام به شیب و تراکم کشت نباتات منطقه مربوطه دارد. از آنجایی که فرسایش سریع اکثراً به دست بشر صورت می گیرد بدون تردید با به کار بردن اصول صحیح می توان از آن جلوگیری کرد. مناطق دارای خاک های عمیق و سرشار از مواد آلی نسبت به خاک های سطحی نشود. با پوشش نباتی اندک فرسایش کمتری نشان می دهد.


مجزا شدن و انتقال خاک – نوع – مقدار و تراکم – پوشش نباتی – تراکم بارندگی – سرعت باد و میزان شیب زمین از عوامل مهم فرسایش محسوب می شود. آب های گل آلود – طوفان های شن که انتقال خاک را باعث می شود. تجمع ترکیبات خاک به خصوص در مورد شن و سنگریزه – زیرکنی بستر رودخانه – درهم کوبیده شدن صخره ها و بالاخره اثراتی که ریشه نباتی در خاک بوجود می آورد. علل فرسایش سریع می باشد. طغیان رودخانه های گل آلود و سیلابی در اراضی پست و بستر رودخانه ها ، تراکم سنگریزه ها بر سطح خاک مجاری سیلابها که باعث تندی شیب دامنه می گردد، ظاهر شدن ریشه نباتات در سطح خاک – جریان شدید جویبارها در بهار و خشکی و کم آلی آنها در تابستان سیلهای شدید – جویهای گل آلود – خشک شدن چشمه ها و پایین افتادن آب تحت الارض و عوامل مشابه دیگر را می توان علل فرسایش سریع دانست.
روش های کشت1) بذر پاشی : بذر پاشی هنگامی با موفقیت توأم خواهد که پس از یک شخم سطحی و یا دیسک انجام پذیرفته باشد. زمان کشت را باید مناسب با وضع و آب و هوای محل تعیین نمود – ولی اکثر نقاط بذر پاشی در فصل پاییز انجام می شود. بذرپاشی تپه های مشجر قبل از ریزش برگ درختان در پاییز به علت قرارگرفتن بذر در زیر برگ که خود نوعی پوشش محافظ محسوب می شود موفقیت آمیز خواهد بود . در ایران زیر خاک نمودن بذر در مراتع موجب کاهش اثرات سوء تابش مستقیم خورشید و خاک های پرک و نرم می گردد. کشیدن زنجیر – دندانه و یا گذراندن احشام از روی مزرعه بذر پاشی شده ی می تواند کمک بزرگی به دفن کردن بذر بنماید. می توان در روی تپه ها شخم سطحی – شیاری و یا فارودر دور تا دور تپه زد و سپس بذرها را محدود و محصور در این شیارها نمود. فاصله این فاروها ممکن است بین 1 تا 4 متر باشد. با ذخیره شدن آب در شیارهای احداث شده امکان رشد و نمو بهتر برای گیاهان فراهم می گردد.


تهیه زمین :
هنگام تهیه زمین باید به وسائلی که جهت کشت در دسترس قرار دارد توجه نمود. برای تهیه زمین خصوصاً در کوهپایه ها باید از شخم زدن مداوم که اولاً هزینه زیادی در بر دارد و ثانیاً موجب مخلوط شدن خاک تحت الارض با سطح الارض می گردد اجتناب نمود.
تهیه زمین مراتع به شرایط آب و هوا – پوشش گیاهان موجود – گونه ایکه باید کاشته شود و همچنین شرایط فیزیکی خاک بستگی دارد.
هنگامی می توان گفت بستر خاک نبات مرتعی خوب تهیه شده که اولاً سفت و ثانیاً دارای ذخیره رطوبت کافی باشد. معمولاً این اعمال با دیسک سبک و سطحی تکمیل می گردد. خاک هایی که پوک یا سبک بوده یا شخم عمیق خورده باشد نمی تواند کاملاً با بذر تماس بگیرد در این گونه موارد باید از غلطک استفاده نمود تا اولاً بذر با خاک زیاد شود و ثانیاً تسهیلاتی در انتقال آب تحت الارض فراهم گردد.
در احیاء مراتع کشور مسئله مهمی که باید قبل از کشت به آن توجه نمود چگونگی تهاجم گیاهی به گیاه دیگر است در ترکیب یا مخلوط نباتات باید از کاشت متراکم نباتات یکساله در داخل جلوه نباتات چند ساله اجتناب نمود.
در پاییز می توان اقدام به کشت غلات کرده و در بهار آنرا برداشت نمود و سپس در پاییز سال بعد بدون انجام شخم و تهیه زمین جای غلات را با بذرپاشی و زدن یک دیسک سبک به نباتات علوفه ای گرامینه اختصاص داد. اجرای مداوم این برنامه یکی از روش هایی است که به وسیله آن می توان پس از چند سال موجب پوشش گیاهی زمین و سرسبزی آن گردید.


بذر افشان
برای به کار بردن بذر افشان باید خاک نرم و مسطح و ماری از هر گونه سنگ و کلوخه و بوته های مختلف نباتات باشد. بعضی بذرافشان های مخصوص وجود دارد که می توان آن را در سراشیب های بیش از 60 درجه نیز به کار برد. این وسیله مکانیکی کمک شایانی به سرعت بخشیدن به بذرپاشی در مناطق وسیع و گسترده می کند. چون بذر اکثر نباتات علوفه ای مراتع ریز می باشد لذا بایستی آنها را در عمق خیلی کمی که بیش از دو سانتی متر نباشد دفن نمود. میزان بذر کاشته شده باید به اندازه ای باشد که بتواند از رطوبت موجود حداکثر استفاده را بنماید چون گاهی اوقات کشت بذر کم سبب هجو علف های هرز می گردد.

فصل کشتیکی از عواملی که زمان کشت را تعیین می نماید میزان نزولات آسمانی محل می باشد. با توجه به حداقل و حداکثر بارندگی یک منطقه و آشنایی به وضع رشد و نمو نباتات علوفه ای مراتع می توان به زمان مناسب کشت پی برد. چنانچه نزولات آسمانی یک منطقه در زمستان زیاد باشد مسلماً باید در پاییز اقدام به کشت نمود و اگر بارندگی یک ناحیه در تابستان به اندازه کافی باشد باید زمان کشت را به بهار منتقل نمود.
برف نیز مانند بارندگی های زمستانه در انتخاب فصل کشت نقش مهمی به عهده دارد. برف گیاهان جوان را از سرمای زمستانه حفظ می نماید. در مناطقی که زمستان سرد و سطح خاک آن عاری از پوشش باشد بهتر است زمان کشت را به بهار منتقل نمود. در مناطق معتدل زمان – کشت را باید قبل از آغاز حداکثر بارندگی انتخاب کرد.


انتخاب گیاه مناسب جهت کشت :قبل از انتخاب نوع گیاه بایستی با انواع نباتات علوفه ای ویژه مراتع محل مربوط توجه کامل نمود. چنانچه وضع اکولوژیکی محل اجازه دهد بهتر است در ترکیب نباتات مراتع از انواع گیاهان خانواده لگومینوز که می تواند از یک طرف به ازت زمین و از طرف دیگر به تولید ازت مورد نیاز گیاهان لگومینوز کمک کند استفاده نمود. مضافاً به اینکه گیاهان خانواده لگومینوز جیره غذایی احشام را نیز تا حدودی تکمیل می نماید.


قصیل : از قدیم الایام در ایران متداول بوده و امروزه از طرف کشورهای خارج به عنوان فراهم نمودن علوفه برای اوایل بهار توصیه می شود.
قصیل عبارتست از کشت جو در پاییز و استفاده از آن جهت تعلیف در اوایل بهار یعنی هنگامی که علوفه کمیاب می باشد. علاوه بر جو می توان از انواع غلات(چنانچه از نظر اقتصادی مناسب باشد) نیز استفاده نموده مخصوصاً در نواحی کوهپایه ها و تپه ها نقاط مختلف کشور . البته در شرایطی که امکان کشت نباتات علوفه ای چند ساله وجود داشته باشد بهتر است از آنها برای پوشش زمین و احیاء مراتع استفاده نمود.


مزیتهای استفاده از انواع گونه های گیاهی در مراتع (کشت مخلوط)1) هر یک از مناطق دارای شرایط مختلفی از لحاظ خاک، رطوبت و شیب و غیره می باشد که در کاشت مخلوط احتیاجات غذایی هر یک از گیاهان به نحوی تأمین می گردد.
2) از آنجایی که ریشه نباتات مختلف دارای عمق متفاوت می باشد، کشت مخلوط گیاهان امکان استفاده از ارطوبت مواد غذایی اعماق مختلف خاک را فراهم می آورد
3) در کشت مخلوط گیاهان هر نباتی در یک فصل بخصوصی نمو نموده علوفه تولید می نماید
4) در کشت مخلوطی که انواع گیاهان لگومینوز منظور شده باشد تعادلی نسبی در تغذیه احشام فراهم می گردد.
5) بعضی از گیاهان مخلوط ممکن است اثر منفی و مناسبی بر روی گیاهان دیگر داشته باشد. برای نمونه تولید ازت به وسیله نباتات لگومینوز و استفاده آن به وسیله گیاهان علوفه ای لگومینو.

احیاء مراتع : (دسته بندی منطقه ای ایران)
در احیاء مراتع باید متناسب با وضع اکولوژیکی هر ناحیه گیاه بخصوصی را انتخاب نمود. جهت احیاء استان آذربایجان که دارای زمستان های سرد و رطوبت ناکافی است و منطقه ای بادخیز است. (بیشتر نزولات آن در بهار است) و همچنین به منظور جلوگیری از باد رفتگی های شدید بایستی در انتخاب نبات مناسب وقت فراوانی نمود. کشت مراتع را در این انسان باید در فصل پاییز انجام داد. از گیاهان مناسب می توان به گااوبا(Agropyron cristatum) و علف پشمکی اشاره کرد.
استان خوزستان در تابستان دارای آب و هوای گرم در زمستان آب و هوای معتدل توأم با فرسایش بادی است. از این لحاظ برای جلوگیری از فرسایش و به کار نبردن وسائل مختلف کشاورزی از جمله شخم می توان به جای استفاده از سودان گراس (نوعی ذرت خوشه ای ) بذر نباتات علوفه ای گرامینه مناسب را کشتکرد و سپس بذر را با دیسک سبک در زیر خاک پنهان نمود. در استان خوزستان شبدر را بعد از برداشت برنج در جای آن می کارند.
از گیاهان مناسب این مناطق می توان به خیو، سورمه صحرایی، ارزن و بونو اشاره کرد.
در برخی مناطق کشور که نزولات زمستانه فراوان توأم با برف سنگین در ارتفاعات و خاک آن نیز کمی شور می باشد می توان جهت احیاء مراتع گیاهان گندمیان مثل festuce elatior , Agropyron elengatum کشت نمود. همچنین از گیاهانی مثل یونجه معمولی، علف باغی، علف پشمکی ، اردو نیز می توان استفاده کرد.
در برخی نواحی مرطوب ایران می توان از چاودار پاییزه و در نقاط دیگر از جو پاییزه به عنوان علوفه بهاره استفاده کرد. استفاده از چچم ریشک دار و چب و شبدر سفید و شبدر قرمز نیز مناسب است. در جنگل هایی که درختان آن قطع و شاخ و برگ آنها ساخته شده باشد می توان از انواع شبدرها و بندواش جهت احیاء پوشش سبز زمین استفاده نمود. مناسبترین نباتات علوفه ای گرامینه نواحی گرم کشور عبارت است از مرغ، وزه، ذرات خوشه ای (dialatum sp) و نوعی ارزن (panicum purpurasces)


اکولوژی مراتع ایران
علم اکولوژی عبارت است از شناسایی رابطه موجودات زنده با محیط زیست و به طور کلی وضع عمومی یک مرتع به اکولوژی آن مرتع بستگی تام دارد. عوامل اکولوژیکی از قبیل آب و مواد و خاک و همچنین اعمال اصول مختلفه کشاورزی در وضع مراتع بسیار مؤثر است.


تواتر : حالات و سریهای مختلفه تغییراتی که در طی سالهای متمادی در جامعه نباتی ظاهر می گردد را تواتر گویند. تنازع بقا و نفوذ نباتات بر یکدیگر نیز به تواتر نباتات کمک کرده جامعه را تکمیل می نماید تا آنکه اوج تکامل جامعه نباتی پدیدار می شود.


تقسیمات ایران از نظر آب و هوا1)کناره بحر خزر و دشتهای ساحلی : این نواحی دارای آب و هوایی نسبتاً مدیترانه ای می باشد. میزان بارندگی این نواحی 600 تا 2000 میلی متر تغییر می نماید که حداقل آن در اواخر بهار و حداکثر آن در پاییز می باشد. در نواحی کرانه که شامل بعضی از نواحی کوهستانی مانند قله دماوند، علم کوه، قله بارسنگ، کوه کلون بستک و گاهی قله زرد کوه و سبلان می گردد میزان نزولات بیش از 2 متری می باشد. به طور کلی میزان بارندگی کرانه بحر خزر از پهلوی به طرف شمال و شرق ایران تقلیل پیدا می کند. رطوبت هوا در این نواحی چیزی در حدود 80% است. زمستان های این نواحی سرد و گاهی نیز ملایم می باشد. متوسط حرارت دی ماه 8 درجه و تیر ماه کمتر از 26 درجه است.


نواحی بلوچستان :بلوچستان منطقه ایست نیمه گرمسیری که میزان بارندگی سالیانه آن معمولاً کمتر از 200 میلی متر است. خشک ترین نواحی ایران با بارندگی سالیانه کمتر از 100 میلی متر عبارت است از کویر لوت ، کویر نمک ، قم ؟؟ و سیستان و نواحی مرزی افغانستان تا دریاچه نمک – باید در نظر داشت که رطوبت نسبی نواحی بلوچستان تقریباً زیاد بوده و به 60 تا 80 درصد می رسد. زمستان این نواحی کاملاً گرم حرارت متوسط دی ماه بیش از 15 درجه سانتی گراد می باشد، در حالی که میانگین حرارت تیر ماه کمتر از 34 درجه است.


نواحی ایران توران :میزان بارندگی این نواحی 100 تا 500 میلی متر است و قسمت اعظم آن در زمستان و بهار نازل می شود. در بعضی نواحی خشک این منطقه مدت خشکی تا 9 ماه نیز ادامه پیدا می نماید. زمستان های این نواحی باستثنای خوزستان سرد یا بسیار سرد و در شمال منطقه بلوچستان نسبتاً معتدل است. تابستان دشت خوزستان مطلقاً گرم بوده و میانگین حرارت تیرماه این منطقه به بیش از 36 درجه سانتی گراد می رسد. در کلیه مناطق این نواحی باستثناء نقاطی که بیش از 2500 و 5000 متر ارتفاع دارد. حرارت هوا گرم و یا بسیار گرم است. این منطقه شامل بیش از 90% خاک ایران می گردد و بر مبنای میزان بارندگی می توان آن را به چند منطقه آب و هوایی زیر تقسیم کرد.


A) منطقه نیمه بیابانی : به مناطقی بدون کشت و کارو غیر قابل سکونت اطلاق می شود و قسمت اعظم نواحی دشت مرکزی کشور را که میزان بارندگی آن کمتر از 100 میلی متر می باشد شامل می گردد. میانگین حرارت دی ماه 4-10 درجه سانتی گراد و متوسط حرارت تیر ماه بین 29 -34 درجه سانتی گراد است ( مانند یزد، بم و زابل)


6) منطقه جلگه ای sreppe : به مناطق خشکی اطلاق می شود که انواع نباتات خشکی دوست که با درجه حرارتهای کاملاً متغیر سازش دارد، در آن رشد می کند. این مناطق حواشی کناره های مناطق نیمه بیابانی تا سرحدات شرق و جنوب خراسان و جنوب غربی خوزستان تا شمال منطقه بلوچستان را شامل می شود. میزان نزولات سالیانه بین 100 تا 200 میلی متر در مناطق جنوبی و 230 میلی متر در مناطق شمالی متغیر است. درجه حرارت محیط در این مناطق تابع ارتفاع محل و عرض جغرافیایی باشد. این منطقه را بر حسب درجه حرارت زمستانه به نواحی زیر تقسیم می کنند.


الف) مناطق جلگه ای گرم
ب)مناطق جلگه ای معتدل
پ) مناطق جلگه ای سردسیر
ت) مناطق نیما جلگه ای
د) مناطق جنگلی خشک
C) مناطق کوهستانی مرتفع


در این مناطق باهر 200 متر افزایش ارتفاع یک درجه حرارت کاهش دما داریم. همچنین با افزایش ارتفاع از میزان بارندگی و تبخیر کاسته شده محیط سردتر و خشک تر می شود. میزان قابل توجهی نزولات آسمانی (باران) به صورت آبریزه های کوچک در شیب تپه های جاری می شود بدون آنکه در اعمال خاک نفوذ نماید از دسترس نباتات خارج می گردد. بر طبق مطالعات انجام شده رشد و فتوسنتز گیاهان در دمای زیر 7 درجه سانتی گراد متوقف می شود و در درجه حرارت بالای 10 درجه سانتی گراد رشد و نمو گیاهان تشدید شده همراه با افزایش حرارت رشد و نمو زیادتر می گردد، در نتیجه میزان رشد گیاهان در این ماطق به میزان درجه حرارت که ارتباط مستقیم با ارتفاع دارد بستگی پیدا می کند.


گیاهان مراتع و طرز کشت و بهره برداری از آنها
1)اردو phleum pretense
علوفه ای از خانواده گرامینه ها است. این گیاه می تواند در زمین هایی که قادر به عمل آوردن یونجه و شبدر نمی باشد. محصول مناسبی تولید نماید. برای اسب و قاطر خوراکی مغذی بوده و ضمناً جهت مصرف به عنوان علوفه خشک یا برمه و یونجه که به صورت دایره خشک می شود در بین زارعین به برمه معروف است که در این مورد با علوفه خشک یک معنی دارد) بسیار مناسب است. می توان این گیاه را با یونجه به صورت کشت مخلوط در زمین های نامرغوب کشت کرد. نام انگلیسی این گیاه timothy است. خوشخوارگی ، هزینه کم در احداث و کاشت و برداشت، جوانه زدن فراوان ، دوام چرا گاه در شرایط مناسب و بالاخره عملکرد زیاد از محسنات این گیاه است.


خواص گیاه شناسی : گیاهی است چند ساله دارای برگ های باریک ، نسبتاً کوتاه با غلاف بدون کرک و یا دارای کرکهای ریز غیر محسوس میوه این گیاه در لابه لای لگومها قرار گرفته است و فندقه و بسیار کوچک است.


شرایط زیست : در هوای سرد و مناطق مرطوب بهترین شرایط جهت رشد و نمو این گیاه فراهم می گردد. خاک های اسیدی برای این گیاه زیان آور است. ضمناً کربناتهای مختلف در مناطق مرطوب به رشد این گیاه صدمه می زند. کمبود آب رطوبت هنگام سنبله بستن خسارات زیادی به محصول وارد می کند ولی کودهای ازته سرک سبب ازدیا محصول علوفه خشک می گردد. بهترین مواد غذایی که می تواند در ازدیاد محصول مؤثر باشد کودهای نیتراته و سولفات آمونیوم می باشد.


2) علف باغ Dactylis glomerata
این گیاه به عنوان علوفه مخلوط با سایر نباتات علوفه گرامینه با لگومنیوز در برنامه احداث مراتع مصنوعی قرار گرفته است. انواع این گیاهان پا بلند و سریع الرشد را که دارای ارقام خوشخوراک و پر برگ و مقاوم به خاک های فقیر می باشد می توان در مناطق مرطوب و گرم کشت نمود. علف باغ در مقایسه با اغلب نباتات علوفه ای گرامینه مثل اردو و با علف پشمکی خشکی و گرما و خاک های فقیر را بیشتر تحمل می کند. از این گیاه برای تهیه علوفه خشک و نگهداری در سیلو نیز استفاده می شود. نام انگلیسی این گیاه orchandgrass است.
علف باغی گیاهی است چند ساله با ارتفاع نسبتاً زیاد که ازدیاد آن به وسیله بذر انجام می گیرد. این گیاه هنگام رسیدن بذر بسیار خشک شده و برای تعلیف دام نامطبوع است . گیاه مزبور را می توان هنگام گل دادن به وسیله گل آذین کپه ای نسبتاً گسترده اش و قبل از گل کردن از شکل استوانه ای بوته و تا خوردن پهنای برگ و بهم فشرده شدن غلاف برگ به خوبی تشخیص داد و شناخت.


شرایط زیست : بهترین محیط رشد برای علف باغ مناطق بسیار مرطوب است. این گیاه در مقابل سرمای زمستان مقاومت چندانی از خود نشان نمی دهد در حالی که پس از رشد قادر است حرارت زیادی را تحمل نماید. علف باغ در زمین های سبک و نسبتاً فقیر نیز به راحتی خاک های سنگین و مرطوب رشد می نماید. این گیاه در نواحی سایه خیز و تا حدودی اسیدی به خوبی رشد و نمو می کند. به طوری که می توان آن را جزء گیاهان اسید دوست به شمار آورد. معمول ترین این گیاه پاییز است. این گیاه از فسفر و آهک زمین استفاده زیادی می کند و از این جهت بهتر است از گیاهان خانواده بقولات در کشت مخلوط با این گیاه استفاده شود.