بررسی وضعیت و نقش جنگل ها و مراتع در ایران

بر اساس آخرین آمار، مساحت کل جنگل های ایران (طبیعی و دست کاشت) حدود 14.2 میلیون هکتار برآورد شده است که قریب یک میلیون هکتار آن را جنگل های دست کاشت تشکیل می دهد. در گذشتة ‌نه چندان دور مساحت جنگل های ایران به 18 میلیون هکتار می رسید که در اثر افزایش جمعیت، توسعة‌ شهرها و اراضی کشاورزی و تاسیسات و صنایع و همچنین تخریب و تجاوز، کاهش قابل توجهی یافته است. تمامی این جنگل ها ارزش صنعتی ندارند. آنچه که به عنوان تولید چوب و تأمین مصارف صنعتی قابل بهره برداری می باشد جنگل های شمال کشور است. جنگل های خارج از شمال نیز از نظر حفاظت خاک، تغذیة دام، تلطیف هوا و رطوبت  نسبی محیط و نفوذپذیری آب و زیستگاه حیوانات وحشی از اهمیت زیادی برخوردارند. سهم سرانة مردم ایران از مجموع جنگل های موجود قریب 0.25 هکتار است جدول زیر پراکنش مساحت جنگل های ایران را نشان می دهد.

تولید علوفه مراتع

در حال حاضر میزان علوفه تولیدی مراتع ایران تامین کننده غذای 37 میلیون واحد دامی در مدت 7 ماه از سال می باشد در حالیکه از 124 میلیون واحد دامی کشور، حداقل 83 میلیون واحد دامی صرفاً از مراتع استفاده می نمایند و این کار یعنی نابودی مراتع.

گیاهان مرتع

معرفی برخی از انواع تا غ ها

سیا ه تاغ HALOXYLON Ammodenderon:

درختچه ای با شاخه های فراوان به ارتفاع تا 100-200سانتیمتر .اغلب کروی شکل باپوست خاکستری مایل به سفید شاخه های سال جاری سبز یا سبز کلمی شونده .طویل نسبتا گوشتی به قطر 5/1تا2 میلیمتر به ساقه فشرده . برگها نامشخص .به فلسهای زگیل مانند متقابل نوک کند تبدیل شده با کرک های کوتاه قاعده ای گلها منفرد در محور برگه های فلسی شکل .روی شاخه های کوتاهی که سر انجام به شاخه های رویشی شکننده تبدیل میشود .برگک ها تخم مرغی پهن -خشن با لبه های غشایی -شفاف پهن هم اندازه گل .قطعات گلپوش خیلی کوچک تخم مرغی با لبه غشایی.کرکی در قاعده با کرک های زیگزاگی .در میوهادر بالا به بالی به اندازه 3/4 طولش تبدیل می شود .بالها تقریبا دایره ای حداقل سه تای آنها در قاعده قلبی .دو تای دیگر گاهی گوه ای .اغلب با صفحه ای به طول 8-10 میلیمتر .خمیده یا گاهی در حالت رسیده مورب ایستاده .لوب های بالای گلپوش میوه دار واگرا .سپس میوه در داخل حفره ای فنجان مانند قرار می گیرد .

میوه سبز تیره -با راس محدب. با غده ای در مرکز و اطراف.

کیفیت خاک مراتع - فرسایش آبی

فرسایش آبی مسیری را در سطح زمین می‌شوید. فرسایش ورقه‌ای با ضریب یکنواختی کم یا زیاد خاک را از سطح زمین بر می‌دارد. فرسایش شیاری یا گالی زمانی اتفاق می‌افتد که رواناب متمرکز شده کانالهایی را در دل خاک ایجاد کند. رسوبات ناشی از فرسایش در هر نقطه‌ای جایی که سرعت حرکت آب کند می‌شود، (پشت گیاهان، مناطق تخت) مثل رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و مخازن ته نشین می‌شود.

چرا فرسایش مهم است؟

از دست رفتن خاک سطحی ظرفیت خاک را برای کارکرد آن کاهش داده و قابلیت آن را در استفاده‌های مستمر بعدی از آن محدود می‌کند. فرسایش خاک سطحی را از بین می‌برد، لایه‌ای که دارای مقدار بسیار وسیع مواد آلی، فعال به لحاظ بیولوژیکی و مواد مغذی است. قابلیت عموم گیاهان برای رشد پس از از دست رفتن خاک سطحی از بین رفته و یا محدود می‌گردد.

فرسایش ساختمان خاک را از بین برده و مواد آلی خاک را در معرض تابش در داخل توده‌های خاک قرار داده و باعث تجزیه و از بین رفتن آنها می‌گردد. ساختمان خاک فرسایش یافته مقدار نفوذ آب را کاهش می‌دهد.

مدیریت مراتع و چرای دام ها در خشکسالی

عموما ً خشکسالی به این صورت تعریف شده که یک مدت زمان طولانی که بارش سالانه کمتر از 75 درصد میانگین باشد. بر اساس این تعریف، خشکسالی در حد 21% از بارش سالانه در دشتهای وسیع شمالی در سال 1940 اتفاق افتاد ( Holechek et at. 1989). توزیع ضعیف بارش در یک سال یا کمتر از میانگین بارش در سالهای پی در پی هم می تواند سبب خشکسالی شود.

خشکسالی یک عامل اصلی در مرتعداری است. در یک سال معین، پوشش گیاهی مرتع یا در فاز ترمیم یا تحت تاثیر خشکسالی ست. خشکسالی باعث تاثیرات بلند مدت میشود در حالی که ترمیم و بهبودی یک پروسه طولانی ست. راهبردهای مدیریت باید با فرصتهایی توان و انرژی گیاهان را برقرار یا بهبود ببخشد.

سرعت ذخیره سازی ابزار بسیار مهمی برای مدیریت چرا، بویژه تحت شرایط خشکسالی است. در این مورد هیچ روشی برای جبران چرای بیش از حد نیست. سرعتهای ذخیره سازی چراگاه های منحصر به فرد باید مبنی بر هدف سطوحی از بین بردن برگ گیاهان برای گونه های کلیدی باشد. بطوریکه شرایط مرتع تاثیرات نسبی کاهش خشکسالی را افزایش میدهد. موثرترین مدیریت خشکسالی آمادگی در سالهای قبل از خشکسالی ست. بهترین زمان برای تدارک حالاست.

حین و بعد از خشکسالی در اکوسیستم های مرتعی

خلاصه:

خشکسالی جزئی جدائی ناپذیر از اقلیم هر منطقه می باشد که فراوانی و شدت وقوع آن در مناطق خشک و نیمه خشک بیشتر است. مراتع کشور با وسعتی حدود 90 میلیون هکتار عمدتاً در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارند و بخش قابل توجهی از بهره برداران و دام آیشان از این مراتع بهره برداری می کنند که بدیهی است هر گونه خسارتی که به مراتع وارد شود ناگزیر به این بهره برداران نیز منتقل خواهد شد.

در سالهای اخیر به دلیل عدم بهره برداری صحیح، روند گرایش مراتع نگران کننده است که این روند با وقوع خشکسالی شدید و طولانی وخیم تر شده است. شاید ذکر این نکته لازم باشد که مدیریت خشکسالی چیزی نیست مگر مدیریت صحیح شرایط نرمال.

بدون شک برای هرگونه مدیریتی، آگاهی و اشراف بر اطلاعات پایه، اصلی اساسی است. در این مطالعه دو عنصر وجزء اساسی مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد که شامل خشکسالی و مرتع می باشند. یکی از محورهای این مطالعه خشکسالی است که خود جزئی لاینفک از اقلیم هر منطقه می باشد، لذا در تشریح و بیان خشکسالی لازم است که ابتدا ویژگیهای اقلیمی کشور و شدتهای وقوع خشکسالی و دوره برگشت آن در مناطق مختلف ارائه شود.

مراتع ایران

 مراتع ایران یکی از مهمترین و با ارزشترین منابع ملی کشور می‌باشد که بهره برداری صحیح توأم با عملیات اصلاح و احیاء آنها می تواند نقش اساسی در جهت حفظ آب و خاک و تأمین نیازمندیهای کشور در زمینه فرآورده های پروتئینی داشته باشد. پروتئین ماده ای است که در سلامت و بقاء انسان موثر است و در بین پروتئین ها نوع حیوانی آن دارای مزیتی خاص و منحصر بفرد است که خود از منابع گیاهی تأمین می گردد. در حال حاضر مهمترین عامل محدود کننده تولید در دامپروری ، تغذیه و تامین غذای کافی و مناسب برای دام می باشد. با توجه به نیاز روزافزون کشور به فرآورده های دامی و بی نیاز شدن از واردات آنها، طبیعی است که بایستی تولیدات دامی با میزان مصرف داخلی کشور و یا افزایش آنها در سالهای آینده تناسب داشته باشد. بدین منظور علاوه بر احیای مراتع و افزایش سطح زیر کشت و بازده نباتات علوفه ای لازم است از پس مانده های زراعی و ضایعات کارخانجات محصولات غذایی بنحو مطلوب در تغذیه دام استفاده نمود. مسلماً هزینه تولید فرآورده های دامی زمانی به حداقل می رسد که دام قسمتی از سال را از رسنتی های مراتع طبیعی تغذیه نماید هر چه سطح کاشت گیاهان علوفه ای بیشتر شود و چراگاههای احداثی گسترش یابند. هزینه تولید فرآورده های دامی نیز افزایش خواهد یافت و تنها راه کاهش دادن آنها استفاده از مراتع طبیعی خواهد بود. اکنون هم هر اندازه کشاروزی نوین پیشرفت کند و وسایل و تکنیک های جدید، عرضه گردد. باز برای پایین آوردن هزینه تولید، بهره برداری از مراتع طبیعی لازم و مقرون به صرفه است زیرا کاشت گیاهان علوفه‌ای در همه جا به علت محدودیت آب و خاک امکان پذیر نمی باشد. بطور معمول وقتی صحبت از مرتع می شود فقط جنبه تولید علوفه آن به نظر می آید در حالیکه جنبه حفاظت آب و خاک این منبع خدادادی اهمیتی به مراتب بیشتر از تولید علوفه دارد و متاسفانه به حساب گرفته نمی شود. بروز سیلاب های سهمگین سال های اخیر و اعداد و ارقام نجومی مربوط به فرسایش خاک در این کشور بر کسی پوشیده نیست. ولی این بلایا اغلب در مناطقی فراوان ترند که پوشش مرتعی آن از بین رفته و یا تخریب شده است

معرفی برخی از گیاهان مرتعی و راهنمای کشت آنها

موضوع :معرفی برخی از گیاهان مرتعی و راهنمای کشت آنها

________________________________________
کشور ایران از نظر وصعیت آب و هوایی و به ویژه میزان بارندگی دارای شرایط متفاوتی است به طوری که در پاره ای از مناطق کویری و خشک بارندگی کمتر از ۱۰۰ میلی متر می باشد . جهت سهولت امر مرتعکاری و انتخاب گونه ها و روشهای مناسب بذرکاری لازم است با توجه به مطالعات پوشش گیاهی و تجدید حیات طبیعی و نیز بررسی هایی که در زمینه ی سازگاری گیاهان مرتعی انجام گرفته است کشور را بر حسب میزان بارندگی سالانه به مناطق مختلف تقسیم و گیاهان مناسب برای هر منطقه را به تفکیک معرفی نمود .

مناطق با بارندگی بین ۳۵۰-۱۸۰ میلی متر

مرتعکاری در مناطقی با بارندگی حدود ۲۰۰ میلی متر می بایستی در محل هایی انجام گیرد که خاک منطقه عمیق بوده و امکان ایجاد روشهای جمع آوری و پخش آب به منظور ذخیره ی نزولات آسمانی وجود داشته باشد .

گیاهانی که در این مناطق سازگار هستند عبارتند از :

مدیریت مراتع و مبارزه با بیابانزایی

مدیریت مراتع و مبارزه با بیابانزایی

پیش نیازی برای توسعه پایدار
 تهیه کننده : سید عطاء رضایی
1- مدیریت مراتع
ایران کشوری پهناور با مساحتی بالغ بر 165 میلیون هکتار است که بیش از 80درصد آن در مناطق خشک ، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب قرار گرفته است. منابع طبیعی تجدید شونده آن که جزء با ارزشی از محیط های طبیعی کشور می باشد توسط اجداد ما در طول سالیان متمادی به طور بهینه ای حفاظت و مورد بهره برداری قرار گرفته اند.
در طول سالیان دراز ایرانیان کهن استفاده معقولانه و صحیح از منابع شکننده و محدود واقع در اراضی خشک را فرا گرفته بودند و همچنین دریافته بودند مادامی که میان جمعیت ساکن بر روی کره زمین با منابع موجود تعادل برقرار باشد هیچ گونه خطر تخریبی کره زمین را تهدید نمی کند. در سالهای اخیر ، رشد بی رویه جمعیت که پی آمد توسعه نامتوازن است ،ضرورت نیاز به منابع اولیه را افزایش داده در نتیجه برخی از دانش های بومی و تکنولوژی های سنتی کارآیی خود را در مهار بیابانزایی از دست داده اند. روند روبه رشد تخریب زمین ناشی از مدیریت نادرست منابع و بهره برداری مفرط از منابع اساسی توسط برخی جوامع از جمله مشهودترین اثرات توسعه ناموزون می باشد. در حقیقت ، اثرات نامطلوب تخریب زمین و محیط زیست فرا منطقه ای بوده و بعنوان مهمترین مساله روز در جهان مطرح شده است. در نتیجه ، وجود چنین معضلاتی از یک سو و تحولات اساسی در زمینه مسائل زیست محیطی، ایدئولوژیکی و سیاسی در دنیای کنونی به ویژه طی 2 دهه گذشته از سوی دیگر در چنان ابعادی به سرعت گسترش یافته که توجه کلیه جوامع جهانی به ویژه مردم و بخشهای دولتی را به حفاظت و حمایت از این منابع مهم و حیاتی و با هدف دستیابی به توسعه پایدار معطوف نموده است .