علم زمین شناسی |
|
|
|
زمین شناسی یا ژئولوژی (Geology) از لغت یونانی Geo به معنی "زمین" و Logos به معنی "علم" یا "منطق" گرفته شده است. به عبارت دیگر زمین شناسی علم مطالعه زمین میباشد.
زمین شناسی علمی است که درباره پیدایش زمین ، تشکیلات ، ساختمان و مواد تشکیل دهنده زمین ، کوهها ، دشتها و اقیانوس و همچنین تاریخ پیدایش جانداران و تسلسل وقایع فیزیکی در زمین و بالاخره تحولاتی که در زمین صورت گرفته و میگیرد بحث مینماید. زمین شناسی در نیم قرن اخیر در جهان و در ربع قرن حاضر در ایران گسترش فراوانی یافت. بسیاری از نظریات سابق دگرگون شد و زمین شناس در بررسی سیاره پرارزش خود به آگاهیهای نوین دست یافت که پایه علوم زمین جدید را فراهم ساخت چون مانند همه رشتههای تجربی کار زمین شناسی بر اساس مشاهده و تغییر است لذا هر قدر امکان مشاهده مستقیم و غیر مستقیم ما ، از راههای ژئوفیزیک ، ژئوشیمی ، ماهوارهها و الکترونیک افزایش یابد، طبعا آگاهیهای ما هم از جهان و از گذشته کره زمین عمیقتر میگردد.
زمین شناسی علم قدیمی و سابقهداری است. اصولا بشر اولیه ، همیشه در مورد زمین کنجکاو بوده است. این کنجکاوی را میتوان معلول دو علت اساسی دانست. اول اینکه بشر و سایر موجودات زنده ، هستی خود را مرهون زمین بوده و همیشه غذای خود را از آن بدست میآوردهاند و بدین ترتیب مجبور بودهاند که دائما در مورد آن مطالعه کنند تا بتوانند غذای مناسب و حدالامکان متنوعی برای خود به دست آورند. نکته دومی که بشر را در مورد زمین نگران میکرده است، وقوع حوادث ناگواری مانند زلزله ، آتشفشان ، طوفان ، سیل و نظایر آن بوده که همیشه خسارات مالی و جانی زیادی را سبب میشده است و بشر به ناچار همواره در صدد بوده است که علل این حوادث را دریابد تا بتواند حتی المقدور از وقوع آن جلوگیری و یا حداقل آن را پیش بینی کند.
همانند سایر علوم ، زمین شناسی نیز نمیتواند بدون کمک دیگر رشتههای علمی ، موجودیت خود را حفظ کند. مهمترین رشتههای علمی که زمین شناسی بر مبنای آنها استوار است فیزیک ، شیمی ، مکانیک ، بیولوژی و نجوماند.
دوره های زمین شناسی
دوره های زمین شناسی
دوره کواترنری
در سال 1829 میلادی یکی از استادان زمین شناسی موسوم به دانویه جدیدترین ته نشینهای تشکیل دهنده قشر فوقانی زمین را به نام زمینهای دوران چهارم خوانده است. ولی در تقسیمات اخیر از آن به نام دوره یادمیکنند.
مشخصات دوره کواترنری
این دوره بر خلاف دیگر دورههای زمین شناسی بسیار کوتاه و بیش از یک و نیم میلیون سال از عمر آن نمیگذرد. چون کوهزایی دوره کواترنری دنباله کوهزایی آلپ در پلیوسن است، بعضی از زمین شناسان آن را به نام پلیوکواترنر مینامند. از طرفی نظر به اینکه یخچالها در این دوره توسعه زیادی داشتهاند، آن را دوره توسعه یخچالها نیز نامیدهاند. در این دوره است که کوههای اروپای شمالی کانادا قسمت مهمی از آمریکای شمالی از یخ پوشیده بوده است.
پیدایش انسان
چون پیدایش انسان در دوره کواترنری گرفته است، برخی از زمین شناسان و دیرینه
شناسان آن را دوره انسان یا دوره آنتروپوزوئیک نیز نامیدهاند. از نقطه نظر دیرینه
شناسی ، دوره کواترنری با توسعه فیلها ، شترها و دیگر پستانداران امروزی که در
پلیوسن نیز وجود داشتهاند مشخص میگردد. از نظر دیرینه شناسی ، دوره کواترنری را
بر اساس فسیل انسانهای اولیه تقسیم بندی مینمایند.
برای مثال در روسیه مقیاس تقسیمات چینه شناسی این دوره بر اساس مطالعات انسان
شناسی مبتنی بر دلایلی نظیر اندازههای مختلف قد و اعضاء بدن از بدو پیدایش تاکنون
صورت میگیرد. بطور کلی دوره کواترنری با عقب نشینی دریا و پیدایش دورهای یخچالی
و همچنین پیدایش انسان آغاز میگردد.
تقسیمات دوره کواترنری
دوره کواترنری را اغلب به دو زیر دوره تقسیم میکنند:
· پلیتوسن: که مطابق با دورههای قبل از یخبندان و دورههای یخبندان است.
· هولوسن: که شامل دورههای بعد از یخبندان و از چند هزار سال تجاوز نمیکند.
حیات در کواترنری
در نواحی خارج از محیطهای یخچالی دوره کواترنری در دریاها دو گروه از موجودات
تشخیص داده است. یکی موجودات مربوط به محیطهای گرم مانند گاستروپودها و دیگری
موجوداتی که مربوط به محیطهای سرد هستند، مانند بعضی از لاملی برانکیاها. در این
دوره یک دسته از موجودات به طرف شمال و دسته دیگر در دوره یخچالی به طرف جنوب کره
زمین مهاجرت کردهاند. از جانوران خشکی مخصوص نواحی گرم میتوان: فیلها ،
رینوسرسها و ماستودونها را نام برد.
مهمترین موجودات اولین دوره بین یخچالی عبارتند از: الفاسانتیکاس و رینوسراس
مرکی و بالاخره از موجودات خشکی نواحی سرد میتوان فیل ماموت را نام برد. بطور کلی
گیاهان کواترنر شبیه به گیاهان دوره نئوپن و گیاهان امروزه بودند. در موقعی که
یخچالها توسعه یافتهاند، گیاهان مشخص نواحی سرد مانند بید علفی توسعه یافتهاند.
بر عکس در مواقع سردی یخچالها گیاهان نواحی گرم مانند ماگنولیا در آمریکا دیده شدهاند
گیاهانی مانند شمشماد ، سرو خمرهای و مو در دوره بین یخچالی دیده شدهاند.
حرکات کوهزایی در کواترنری
کوهزایی در دوره نئون به بیشینه توسعه خود رسیده است. لذا در دوره کواترنری حرکات کوهزایی چندان اهمیت نداشته و چین خوردگی مهمی به وقوع نپیوسته است. مع هذا از این دوره جنبشهای خفیفی در کنار دریاها به موازات چین خوردگیهای دوره نئون مشاهده شده است.
پدیدههای آتشفشانی کواترنری
با اینکه برخی از زمین شناسان عقیده دارند که پدیدههای آتشفشانی در دوره کواترنری اهمیت چندانی ندارند، ولی در این دوره ، آتشفشانها فعالیتهای زیادی داشته و گدازه های فراوان از آنها باقی مانده است. یکی از مهمترین مراکز آتشفشانی دوره کواترنری آتشفشان ایسلند است که گدازههای بازالتی از آن به بیرون رانده شده است. پدیدههای آتشفشانی در ناحیه شرقی بن در فرانسه نیز دیده شده است.
در اروپای مرکزی و جنوبی چندین آتشفشان متعلق به این دوره شناخته شده است، ولی هم اکنون کاملا خاموش هستند. در آمریکا فعالیتهای آتشفشانی دوره کواترنری در نواحی سیرا (Seerra) کوههای اورگان واشنگتن (آمریکای شمالی) دیده میشود. در ایران نیز فعالیتهای آتشفشانی کواترنری از جمله سهند و سبلان و تفتان گزارش شدهاند.
جغرافیای دیرینه کواترنری
بطور کلی
باید خاطر نشان کرد که گسترش و پیشروی یخچالها و تشکیلات مربوط به آنها با پیشروری
و پسروی دریاها نسبت معکوس داشته است. یعنی هر وقت دریاها پیشروی داشتهاند از
وسعت یخچالها کاسته شده و هر گاه دریاها پسروی نمودهاند پیشروی یخچالها و تشکیلات
مربوط به آنها توسعه یافتهاند.
تغییرات شدید و وسیع دبی آبهای حاصل از ذوب یخچالها موجب ایجاد پادگانهای رودخانه
شده و نوسان سطح آب دریا یعنی پیشروی و پسرویهای مقدار دریا نیز پادگانههای ساحلی
را بوجود آورده است. تعداد پادگانههای دریایی کواترنری در مناطق مختلف متغیر بوده
و بیشتر در شمال اروپا و یا نواحی مدیترانه شناسایی شدهاند و سن مطلق آنها نیز
محاسبه شده است