سختی آب
آب
طبیعی به علت خاصیت حل کنندگی خوبی که دارد معمولا دارای حجم بالایی از
نمکهای محلول در آب میشود. co2 هوا به خاطر انحلال در آب و تولید اسید
کربنیک ضعیف ، خاصیت خورندگی آب را بهبود میبخشد. بنابراین آب هنگام عبور
از محیطهای گوناگون مخصوصا محیطهای آهکی مقداری از کربناتها را در خود حل
میکند که این کربناتها همراه یونهایی مثل کلسیم ، منیزیم و … باعث ایجاد
سختی موقت میشود که با جوشاندن از بین میرود. البته یونهای منیزیم و
کلسیم و سایر یونهای فلزی با سولفات و نیترات و کلرو ایجاد سختی دائم
میکنند. سختی آب باعث رسوب کردن صابون در آب میشود (خاصیت کف کنندگی
صابون را از بین میبرد). اثرات زیانبخش ناخالصیهای آب در صنعتآب در شیمی
یکی از مهمترین حلالها میباشد و معمولا از آن به عنوان حلال عمومی نام
میبرند و بنابراین کاربرد اساسی در صنعت دارد که برخی از کاربردهای مهم به
این شرح میباشد:۱- به عنوان حلال ۲- به عنوان ماده اولیه برای شرکت در
واکنشهای شیمیایی تهیه محصول ۳- به عنوان ماده واسطه برای خارج کردن مواد
ناخواسته ۴- به عنوان بستر یا محیط واکنش
وجود ناخالصیها
در آب باعث ایجاد رسوب در دستگاههای حرارتی و دیگ بخار میشود که این عمل
باعث کاهش عمر مفید دستگاه میگردد. بخاری که از آبهای ناخالص تولید میشود
دارای کیفیت بسیار پایینی میباشد به عنوان مثال سیلیس همراه بخار خارج
شده و در اثر سرد شدن روی پرههای توربین رسوب میکند. خوردگی بویلرها و
تأسیسات حرارتی و لولهها ، اتلاف مواد شیمیایی و باقی گذاشتن لکه روی
محصولات غذایی و نساجی از عوارض دیگر آبهای ناخالص میباشد.
بهترین آب
برای استفاده در صنعت آب بدون یون است اما هزینه تولید آب بدون یون بسیار
بالاست. بنابراین در اکثر آزمایشگاهها و واحدهای صنعتی از آب مقطر استفاده
میکنند همچنین در مناطق کویری و خشک که منابع آب آشامیدنی محدود میباشد.
از روش تقطیر آب دریا برای تولید آب آشامیدنی استفاده میشود
آب
سخت
هیچکدام از ما در پاکی تمیزی آب باران شک نداریم، آبی
که تمام مواد آن محلول و معلق آن طی تشکیل ابر جدا شده حین نزول بصورت
باران مقداری از co2 هوا را در خود حل میکند و بصورت یک اسید ضعیف که ph آن
از 7 کمتر است در میآید.این آب هنگام عبور از سنگهای زیرزمینی یونهایی
مانند ca2+، mg2+ و fe2+ را در خود حل میکند که باعث آلوده شدن طبیعی آب
میشود
وجود املاح گفته شده در آب باعث میشود صابون معمولی
در آن کف نکند، از اینرو این آب ها را آب سخت نامگذاری کردند
آب
سخت آبی است که حاوی نمکهای معدنی از قبیل ترکیبات کربناتهای هیدروژنی و
کلسیم ومنیزیم و ... استعناصر ایجاد کننده سختی آب صابون عمدتا توسط کلسیم
و منیزیم قابل ترسیب است، ولی به غیر از آنها فلزات دیگری نظیر آلومینیوم ،
آهن ، منگنز ، استرانسیم و روی نیز در ایجاد سختی آب شرکت میکنند، ولی از
این نظر که دو عنصر اولی در مقادیر زیاد در آبهای طبیعی وجود دارند، لذا
سختی آب بطور عمده بر اساس این دو سنجیده میشود. ولی با وجود این ، اگر
مقادیر فلزات دیگر قابل توجه باشد، باید آنها را نیز محسوب داشت.تغییرات
سختی آببر حسب آنکه آب در موقع نفوذ در زمین از قشرهای آهکی و منیزیمی و
گچی گذشته و یا نگذشته باشد سختی آب کم یا زیاد میشود. آبهای نواحی آهکی
سختی زیادتری تا آبهای نواحی گرانیتی و یا شنی دارند. سختی آب در عرض سال
هم ممکن است تغییر نماید. معمولاً سختی آبها در فصل باران کم و در فصل خشکی
زیاد میشود. و بعضی مواقع هم در فصول پر باران و مرطوب مثل غار ها ایجاد
شود.
فواید آب سخت
آب سخت برای انسان مضر
نیست بلکه مفید است و معمولاً شکستگی استخوانهای آنهایی که آب سخت
میآشامند زودتر بهبودی حاصل میکند و بیماری راشیتیسم کمتر در این اشخاص
دیده میشود.
مضرات آب سخت
علیرغم فواید
آب سخت برای بدن سختی بیش از حد آب نیز مضراتی دارد که مهمترین آن تشدید
پدیده تولید سنگ کلیه به دلیل رسوب بونهای معلق در کلیه میشود. آب سخت برای
رختشویی و مصرف در کارخانجات مناسب نیست. آب سخت موجب از دست دادن طعم و
مزه خوب چایی و قهوه میشود. پخته نشدن حبوبات با آب سخت ضرر رساندن به
جداره دیگهای بخار و ایجاد قشر آهکی بر روی جداره دیگ خوب کف نکردن صابون و
موجب افزایش مصرف صابون مزاحمت در هنگام شستن نسوج و دستها رفع سختی آب در
تجارت تعداد زیادی مواد شیمیایی برای رفع سختی آب به فروش میرسد که دارای
کربنات سدیم هستند. این مواد را قبل از ورود آب در دیگها سختی آنرا
میگیرند و یا در دیگ بر اثر افزودن این مواد آهک و گچ را رسوب میدهند و
دیگر این رسوب محکم به جدار دیگ نمیچسبد بطوری که میتوان آنرا به آسانی
پاک نمود . محاسبه سختی آب
مقدار سختی آب ، برحسب
اکیوالانهای کربنات کلسیم آنها محاسبه و بیان میشود
تقسیم
بندی سختی آب
سختی آب را میتوان به دو نوع تقسیم کرد:
۱-سختی
موقت
سختی موقت (temporary hardner) را سختی کربناتی
(carbonate hardner) نیز مینامند. این سختی ، مولود بیکربنات کلسیم و
منیزیم است که عمدتا به کمک حرارت و یا ازدیاد ph کاهش مییابد.
۲-
سختی دائم
سختی دائم (permanent hardner) را سختی
غیرکربناتی (noncarbonate hardner) نیز مینامند. این سختی ، با حرارت دادن
قابل حذف نیستسختی موقت و سختی دایم :
تابحال به ستونهای
آهکی ایجاد شده درون غارها دقت کردید؟ میدانید علت تشکیل این ستونها که به
استالاکتیت و استالاگمیت معروف هستند، چیست؟
اگر همان آب
سختی که در بالا صحبتش را کردیم کمی گرم تر شود یونهای کلسیم خود را بصورت
کربنات کلسیم رسوب می دهد. این دقیقاً همان رسوبی است که در کتری خانه خود
مشاهده مینمایید. و ممکن است آب گرمکن یا شوفاو منزل شما را برای مدتی از
کار بیاندازد.
این رسوبات در واقع سختی آب هستند که با
گرما از آب خارج میشوند. در واقع واکنشی که آب باران با سنگهای آهکی
زیرزمینی انجام گرفته و منجر به سختی آب شده با گرم شدن آب سخت برگشت
میپذیرد و سختی آن گرفته میشود. از اینرو به این سختی، سختی موقت آب
میگویند.
کلسیم هیدروژن کربنات(محلول) آب باران همراه با
co2 + سنگ آهک
(نامحلول)
در شرایط مناسب و
گرمای کافی عکس واکنش بالا صورت میگیرد
آب + co2 + کلسیم
کربنات (نامحلول) کلسیم هیدروژن کربنات
(محلول)
اگر
آبهای طبیعی مقدار قابل توجهی یونهای ca2+، mg2+ و fe2+ داشته باشند،
نمیتوان سختی آن ها را با گرم کردن از بین برد. آب با این ویوگی دارای سختی
دایم است. برای از بین بردن سختی دایم آب کافی است یونهای عامل سختی را
بگونهای ته نشین کرد واکنش سدیم کربنات با یونهای کلسیم رسوبات نا محلول
کلسیم کربنات را به همراه خواهد داشت.
آیا با افزودن سدیم
کربنات، آب سختی دایم خود را از دست میدهد؟
2na+ + کلسیم
کربنات (نامحلول) سدیم کربنات + ca2+ (عامل سختی دایم)
نرم
کردن آب سخت:
با توجه به زیانهای آب سخت در زندگی روزمره و
تاثیرات سوء آن بر اندامهای حیاتی، انسان همواره به دنبال روشهایی بوده که
سختی آب را کاهش دهد. همانطور که گفته شد سختی موقت آب با گرم کردن آن از
بین میرود، اما آنچه مهم است سختی دایم آب هاست که براحتی از بین نمیرود
استفاده از سدیم کربنات با وجود ارزانی آن به دلیل وقت گیر بودن و وسیع
بودن امکانات آن در منازل و مراکز صنعتی کوچک به صرفه نیست، از اینرو برای
نرم کردن آب از دستگاهی به نام تبادلگر یونی استفاده میکنند. در این دستگاه
آب سخت با عبور از روی بستری که حاوی یونهای سدیم است کاتیونهای عامل سختی
خود را با کاتین سدیم جایگزین میکند.
برای برطرف کردن
سختی آب ، با جوشاندن کربناتهای هیدروژنی محلول به کلسیم نامحلول تبدیل
شده و تشکیل رسوب میدهند. این رسوب در مناطق دارای آب سخت درون کتریها
دیدهمیشود. سختی دایمی یافت میشود.
یکی از اجسام گیرنده سختی آب تری
ناتریم فسفات na۳po میباشد که با اسم آلبرتتری بکار میرود.
یون کلسیم
موجود در آب بر اثر ناتریم فسفات تبدیل به "تری فسفات کلسیم" میگردد و
رسوب مینماید.
اخیرا به مقدار زیاد از صمغهای مصنوعی که قادرند تعویض
یون کنند برای رفع سختی آب استفاده میکنند. صمغ لواتیت در آلمان و آمبرلیت
و دووکس در آمریکا استعمال میگردد. در صنعت از ستونهای تبادل یونی برای
کاهش سختی استفاده می شود (ستونهای رزینی - آنیونی - کاتیونی )در پیشرفته
ترین تکنولوژی ار فرآیند اسمز معکوس (reverse osmosis)برای کاهش سختی
،ec(هدایت الکتریکی یا شوری ) و tds (کل جامدات محلول )آب استفاده می شود
که فواید بسیاری از جمله مطئن بودن آن و هزینه های جاری بسیار پایین دارد .
این فرآیند در ایران به دلیل اینکه اولین بار برای کاهش ec (شوری) آب
استفاده شد به آب شیرین کن معروف است .
درجه سختی
آب
درجه سختی آب را از روی مقدار کلسیم و منیزیم موجود در آن تعیین میکنند.
در آلمان اگر آبی ده میلی گرم cao در یک لیتر داشته باشد میگویند درجه
سختی آب یک است. در فرانسه اگر آبی در یک لیتر ده میلی گرم کربنات کلسیم یا
همسنگ آن کربنات منیزیم داشته باشد میگویند که یک درجه سختی دارد. در
انگلستان اگر آبی ده میلی گرم کربنات کلسیم و یا همسنگ آن کربنات منیزیم در
۰.۷ لیتر داشته باشد یک درجه سختی دارد.
برای تعیین سریع
سختی آب کارخانه شیمیایی واقع در آلمان قرصهایی ساخته است. در یک لوله
آزمایش مخصوص و مدرج آب مورد آزمایش را تا خط نشان لوله پر مینمایند و
بهوسیله معرفی که همراه بسته قرصهاست رنگ این آب را قرمز میکنند و آگاه
آنقدر از این قرصها در آن میاندازند تا رنگ آب سبز گردد. شماره قرصهای
ریخته شده در لوله آزمایش برابر درجه سختی آب میباشد. دقت این روش تا نیم
درجه استاهمیت سختی آب
مقدار سختی آب ، علاوه بر اینکه در
آبهای صنعتی اهمیت وافر دارد، از نظر بهداشت عمومی نیز اهمیت خاصی دارد.
کلسیم که یکی از عوامل سختی آب است، در رشد استخوان و حفظ تعادل بدن دخالت
داشته، ولی به همان اندازه ، سولفات کلسیم به علت کمی قابلیت هضم ،
ناراحتیهایی در دستگاه هاضمه بوجود میآورد.
گاهی توصیه
میشود که جهت تامین بهداشت و سلامت مصرف کنندگان ، آهک به آب آشامیدنی
افزوده شود. بعضی دانشمندان معتقدند، بهتر است کلسیم و منیزیم لازم بدن
توسط غذا تامین شود و حتیالامکان از آبهای سبک برای شرب استفاده شود. باید
توجه داشت که بدن نسبت به سنگینی موجود در آب مورد مصرف خود حساسیت دارد،
چنانچه این نوشیدنی تغییر یابد، ممکن است در دستگاه گوارش ایجاد اخلال
نماید و این موضوع را به اصطلاح آب به آب شدن میگویند.
طبقه
بندی آب از نظر سختی
سختی آب (کربنات کلسیم mg/lit) نوع
آب
55 - 5 سبک
100 - 56 سختی کم
200
- 101متوسط
500 - 201 خیلی سخت
در
بعضی از طبقه بندیها حداکثر سختی آبهای قابل شرب ، 300 میلی گرم در لیتر
کربنات کلسیم تعیین شده است.
واحدهای بکار رفته در سختی آب
در صورتی که مقادیر کاتیونهای مختلف برحسب میلی گرم بر
لیتر (ppm) در دست باشد، معمولا جهت سهولت ، به کمک فاکتورهایی که از تقسیم
وزن مولکولی کربنات کلسیم به وزن اتمی هر یک از عناصر بدست آمده ، کلیه
این مقادیر برحسب کربنات کلسیم محاسبه و بیان میگردد. سختی آب ، معمولا بر
حسب ppm یعنی mg/lit بیان میشود. علاوه بر این ، واحدهای آلمانی ،
انگلیسی ، فرانسوی ، آمریکایی را نیز در بیان آن بکار میبرند؛
هر
یک از درجات فوق به ترتیب برابر 17.9 و 14.3 و 10 و 17.2 میلی گرم در لیتر
کربنات کلسیم است.
شهرهای با آب سخت
قم ،
زاهدان ، گرمسار و سمنان از شهرهایی هستند که آب آنها از سختی بالایی
برخوردار است. در زاهدان و سمنان سالانه چندین بار باید پوشالهای کولر را
به علت اینکه مقدار فراوانی املاح روی آن رسوب کرده است تعویض کرد
پر سش ها:
۱ . سختی موقت و دائمی را که بر حسب (ppm)
محاسبه کرده اید بر حسب میلی اکی والان گرم بر لیتر محاسبه کنید ؟n=g*1000 /
ev = 1mgr /lit *eq = me eq gr / lit
2 . در اندازه گیری
سختی دائمی مزاحمت مربوط به یون های سختی موقت را چگونه بر طرف کردید ؟
با
افزودن آب مقطر عاری از co2
3 . چرا در محاسبه ی سختی
دائمی درمرحله ی شستشورسوبات کپسول ازآب مقطر فاقد co استفاده کردید ؟
زیرا
در صورت استفاده از آب عاری از co2 دیگر یون های ca2+ و mg2+ به صورت
اضافه نمی شود لذا جواب معادله درست تر است یعنی در صورت استفاده از آب
عادی محاسبات غلط است.
4 . تفاوت آب س خت و آب سنگین در
چیست ؟
آب سخت آبی است که در آن ترکیبات حل شده ی کلسیم و
منیزیم و آهن وجود دارد و صابون در آن به خوبی کف نمی کند اما آب سنگین
دارای هیدروژن سنگین به فرمول d2o است
5 . در اندازه گیری
سختی دائم یک نمونه آب حجم هیدرو کلریک اسید n1/0برای ml10سدیم کربنات
برابر 2/11میلی لیتر و حجم اسید مصرفی برای محلول زیر صافی برابر 2/5میلی
لیتر بود سختی دائمی را بر حسب میلی اکی والان گرم بر لیتر و ppmمحاسبه
کنیدv1=v`1 –v`2 = 11.2 - 5.2 =6
m naco3= 36+12+48=106
n
na2co3 =2 *1 =2
e=m/n 106 /2 =53
6.
علاوه بر یونهای ca و mgچه یونهای دیگری در آب ایجاد سختی می کنند ؟fe2+
7.
سختی موقت و دائم را بر حسب (