آیا در فضا جاذبه وجود دارد؟

جاذبه در همه جا وجود دارد، حتی در فضا. گرچه تاثیر جاذبه با فاصله گرفتن از جرم ایجاد کننده جاذبه، مثلاً کره زمین، کاهش پیدا می‌کند.

بنابراین اصطلاح "شتاب جاذبه- صفر" "zero-g"  یک اصطلاح غلط است.

آنچه برای فضانوردان (یا ماهواره‌ها) در مدار زمین رخ می‌دهد این است که آنها در ضمن حرکت جانبی خود، در واقع دارند به سوی کره زمین سقوط می‌کنند، و چنین وضعیتی آنها را در مدار نگه می دارد و احساس بی‌وزنی در آنها به وجود می‌آورد.

در ایستگاه فضایی بین‌المللی که در فاصله 400 کیلومتری کره زمین قرار دارد، نیروی جاذبه 90 درصد میزان آن در سطح زمین است.

کاهش نیروی جاذبه در فضا باعث می‌شود، اجسام به جای سقوط به سمت پایین، حرکت جانبی پیدا کنند.

رازهای زندگی:‌ آیا قاره‌ها همیشه همینطور بوده‌اند؟

آمریکای جنوبی و آفریقا مانند قطعات پازلی به نظر می‌رسند که تقریبا به طور کامل با هم جور می‌‌شوند، و دلیلی برای این وضعیت وجود دارد.

گرچه رسما هفت قاره بر روی کره زمین گسترده شده‌اند، همیشه وضع به این صورت نبوده است.

بسیاری از دانشمندان می‌گویند تمام سطح کره زمین در ابتدا به صورت یک قاره غول‌‌آسای کاملا خشک بود. سپس ستاره‌های‌ دنباله‌دار حاوی آب به زمین برخوردند، و به تدریج اقیانوس‌ها تشکیل شدند.

مدت‌ها بعد همه خشکی‌های زمین به صورت یک ابرقاره به نام "پانگه‌آ" - کلمه‌ای به معنای "همه سرزمین‌ها"- در کنار هم قرار گرفته بودند.

پانگه‌آ حدود 225 میلیون سال قبل شروع به تکه‌تکه‌شدن کرد و نهایتا قاره‌ها آن چنان که ما می‌شناسیم به وجود آمدند.

اما آیا این قاره‌ها هنوز در حال حرکت هستند؟ بله. این قاره‌ها با سرعت برابر 2.5 سانتی‌متر در سال در حال جداشدن از هم هستند.

این حرکت و همه سایش‌ها و جنبش‌های ناشی از آن باعث ایجاد زلزله‌ها می‌شود، آتشفشان‌ها را به فوران در می‌دارد و کوه‌ها را می‌سازد.

چرا ستاره‌ها چشمک می‌زنند؟

حتما هنگامی به آسمان شب نگاه انداخته‌اید، متوجه شده‌اید که نور ستاره‌ها حالتی نوسانی دارد و به اصطلاح چشمک می‌زند.

اما چرا اینگونه است؟ نور ستاره‌ها باید از میان لایه‌های جو عبور کند تا به چشم ما برید، اما لایه‌های جو  از لحاظ درجه حرارت و تراکم متفاوت هستند، و همه آنها بسیار آشفته و متلاطم هستند.

در شب‌های که باد می‌وزد به نظر می‌رسد که ستاره مداوما جای خود را عوض می‌کند، چرا که انکسار نور ستاره بر حسب تغییرات لایه‌های جو  مرتبا دچار تغییر می‌شود.

 این حالت مانند تماشای سکه‌ای که در کف یک استخر افتاده است که سکه را مداوما در حال حرکت می‌بینیم.

ستاره‌شناسان هنگام رصد ستاره‌ها با استفاده از دستگاه‌های اپتیکی تصحیح‌کننده بر این به اصطلاح چشمک‌زدن غلبه می‌کنند، به این ترتیب که آینه‌های کوچک متعدد مرتبا میدان دید را بر حسب آشفتگی‌های جوی تصحیح می‌کنند.

سن کره زمین چگونه محاسبه می‌شود؟

هنگامی که صحبت سن و سال شما می‌شود، احتمالا در محاسبه ان دچار اشتباه نمی‌شوید. اما وقتی حساب‌کردن سن کره‌ زمین مطرح باشد، کار بسیار سخت‌تر می‌شود.

پیش از آنکه روش تاریخ‌گذاری رادیوسنجی به وجود آید، تعیین سن کره زمین تنها در حیطه حدس و گمان  قرار می‌گرفت.

تا همین یک قرن پیش بسیاری عمر آن را تنها چند هزار سال می‌دانستند و لرد کلوین فیزیکدان در اواخر قرن نوزدهم عمر عمر زمین را  100 میلیون سال تخمین زد.

ماری کوری در سال 1898 پدیده رادیواکتیویته را کشف کرد، که در آن اتم‌های ناپایدار انرژی خود را از دست می‌دهند، یا به عبارت دیگر با پرتوتابی به شکل ذرات یا امواج الکترومغناطیسی متلاشی می‌شوند.

ارنست راترفورد فیزیکدان در سال 1904 نشان داد که چگونه پدیده تلاشی اتمی می تواند به عنوان ساعتی برای تاریخ‌گذاری سنگ‌های قدیمی به کار رود.

در همان هنگام آرتور هولمز(1890 – 1964) که در حال اخذ درجه زمین‌شناسی از کالج امپریال علوم در لندن بود، تکنیکی را به وجود آورد که با استفاده از روش سنجش نسبت اورانیوم - سرب در  سنگ‌ها، آنها  را تاریخ‌گذاری می‌کرد.

علمی که با زمین و هوا گره خورده‌ است

سال 2011 میلادی سال شیمی نام‌ گرفته است.

شیمی پایه بسیاری از علوم است و از آن‌جا که با ماده سر و کار دارد، در بسیاری از رشته‏ها از زیست‌شناسی و فیزیک گرفته تا داروسازی، هوافضا، نانو، راه و ساختمان و... پا به میدان می‏گذارد.

 اما این نام‌گذاری دلیل دیگری هم دارد. در واقع علم شیمی مستقیم بر کیفیت زندگی ما و محیطی که در آن زندگی می‏کنیم تأثیر می‏گذارد. به عبارت دیگر با شیمی می‏توان هم از محیط‏زیست محافظت کرد و هم آن را از بین برد! اگر به اطرافمان نگاه کنیم، متوجه اهمیت این موضوع می‌شویم؛ مثلاً سلامت غذاهایی که می‏خوریم، با توجه به تغییراتی که امروزه در کاشت گیاهان به وجود آمده است، به نوعی در گرو علم شیمی است.

این که از چه کودهایی استفاده می‏شود، چه تغییراتی در رشد آنها داده می‏شود، از چه آفت‌کش‏هایی استفاده می‏کنیم و... بر روی سالم بودن گیاهان اثرگذار است. حال به هوایی که تنفس می‏کنیم فکر کنید؛ آلودگی هوا که در نتیجه دود وسایل نقلیه، گازهای تولیدشده در کارخانجات، دی‏اکسیدکربن ناشی از سوخت‏های فسیلی و در نتیجه گازهای گلخانه‏ای ایجاد می‏شود، با علم شیمی گره خورده است؛ مثلاً کیفیت بنزین و گازوئیل خودروها که ترکیب‏هایی شیمیایی هستند، در میزان آلاینده‏های ایجادشده تأثیر دارد.

قرص‏ها و داروهایی که استفاده می‏کنیم، آبی که می‏آشامیم یا برای آبیاری استفاده می‏کنیم، محصولات سازگار با محیط‏زیست که با استفاده از فناوری‏های روز شیمی ساخته می‏شوند، انرژی‏های پایدار که جایگزینی برای سوخت‏های فسیلی هستند، همه و همه با شیمی سر و کار دارند. شاید بتوان گفت که علم شیمی با زمین و خاک و آب و هوا گره خورده است. به همین دلیل جای تعجب نیست که زمانی که یکی از مهم‏ترین دغدغه‏های بشر حفظ محیط‏زیست است، امسال به نام این علم شناخته می‌شود. 

تاریخچه زمین لرزه های بزرگ در ایران

 فهرستی از زمان و میزان قربانیان زمین لرزه های به وقوع پیوسته در ایران در ذیل به طور خلاصه ارایه می شود:

تاریخ وقوع	آمارکشته شدگان	محل حادثه	توضیحات
22 دسامبر سال 856 میلادی	200000 نفر	دامغان
23 آگوست سال 893 میلادی	150000 نفر	اردبیل
18 نوامبر سال 1727 میلادی	77000 نفر	تبریز
10 ژوییه سال 1909 میلادی	5500 نفر	نواحی مرکزی کشور	قدرت 3.7  در مقیاس ریشتر
25 مه سال 1923 میلادی	2200 نفر	نواحی غربی کشور	قدرت 7.5  در مقیاس ریشتر
01 مه سال 1929 میلادی	3330 نفر	نواحی غربی کشور	قدرت 4.7 در مقیاس ریشتر
06 مه سال 1930 میلادی	2500 نفر	نواحی شمالی	قدرت 2.7 در مقیاس ریشتر
27 نوامبر سال 1945 میلادی	4000 نفر	نواحی جنوبی ایران	قدرت 8.2 در مقیاس ریشتر - بلوچستان و سواحل دریای عمان را لرزید.در این زلزله استان کراچی نیز در هند  لرزید.
02 فوریه سال 1957 میلادی	2000 نفر	شمال ایران	قدرت 7.4 ریشتر
13 دسامبر سال 1957 میلادی	2000 نفر	روستا های همدان و کرمانشاه	قدرت 7.3 ریشتر
آوریل سال 1960 میلادی	450  نفر	لار، واقع در جنوب کشور
01 سپتامبر سال 1962 میلادی	100000 نفر	ساری	در این زلزله 7.3 ریشتری 294 روستا از بین رفتند.
سپتامبر 1962 میلادی	11000 نفر	تهران	200 روستا در غرب تهران ویران شد.
31 آگوست 1968 میلادی	10000 نفر	خراسان
10 آوریل 1972‌ میلادی	5054 نفر	جنوب کشور	این زلزله 7.1 ریشتر قدرت داشت و موجب ویرانی 1000 کیلومتر مربع شد.
24 نوامبر 1976 میلادی	5000 نفر	شمال غربی ایران در نواحی مرزی روسیه با ایران و شرق ترکیه	قدرت 7.3 ریشتر - قسمت اعظم آن در ایروان در مرز کشورمان بود.
21 مارس 1977 میلادی	167 نفر کشته، 556 نفر زخمی	جنوب کشور	35 روستا به شدت صدمه دیدند. در منطقه ی بندرعباس  7000 نفر بی سرپناه شدند. شدت این زلزله 6.9 ریشتر بود. این نکته قابل تامل است که بعد از 90 دقیقه پس لرزه ای با قدرت 6 ریشتر موجب ویرانی هرچه بیشتر منطقه شد.
آوریل 1977 میلادی	900 نفر	منطقه اصفهان
سپتامبر 1978 میلادی	25000 نفر	شرق ایران
16 سپتامبر 1979 میلادی	15000 نفر	طبس	قدرت 7.8 ریشتر
11 ژوئن 1981 میلادی	3000 نفر	کرمان	قدرت 6.9 ریشتر
28 جولای1981 میلادی	15هزار نفر کشته و 1000 نفر زخمی	کرمان	50هزار نفر بی سرپناه شدند.این زمین لرزه با قدرت 7.3 اتفاق افتاد.
20 ژوئن 1990 میلادی	40000 تا 50000 نفر	مناطق رشت، قزوین و زنجان	60000زخمی، 400000 نفر بی سرپناه در منجیل و رودبار تقریبا تمام سازه ها از بین رفت.در خلخال و نوشهر صدمات سنگینی به شهر وارد شد و در تهران نیز لرزه هایی محسوس بود.قدرت این زلزله 7.4در مقیاس ریشتر بوده و حتی قسمت هایی از تبریز و اراک و مرزهای شمال غربی ایران و کشورهای همسایه را لرزانید. متاسفانه پس لرزه ای که روز بعد از زمین لرزه با قدرت 5.3 زمین را لرزاند سبب شد تا 20 تن از ساکنان شهر منجیل و لوشان را از بین ببرد.
28 فوریه 1997 میلادی	1100 نفر	اردبیل	بزرگی آن زمین لرزه، 5.5 درجه در مقیاس ریشتر بود.
10 مه 1997 میلادی	1613 نفر	بیرجند	بزرگی 7.1 درجه در مقیاس ریشتر
22 ژوئن 2002 میلادی	261 تن کشته و 1300 نفر زخمی	ابهر و غرب ایران	بزرگی این زمین لرزه 6.5 ریشتر بود.
26 دسامبر 2003 میلادی	40000 نفر	بم (کرمان)	قدرت 6.6
بعدازظهر روز جمعه 8 خرداد ماه سال 1383، (28 مه 2004میلادی)	صدمات جانی و مالی این زمین لرزه محدود بوده و یکی از علل آن تراکم کم جمعیت در پیرامون مرکززمین لرزه می باشد.	حد فاصل شهرهای فیروزآباد ، کجور و مرزن آباد در استان مازندران	ساعت 17 و 8 دقیقه و 46 ثانیه به وقت محلی (ساعت 12و 38 دقیقه و46 ثانیه به وقت بین المللی) لرزش ناشی از این رویداد با قدرت 6.3 ریشتر در بخشهای وسیعی از کشور حس شد.در تهران نیز مردم را دچار چنان وحشتی کرد که تا چند روز به دور از خانه ها یشان و در پارک ها معاش کردند.

rفرهنگ لغات واصطلاحات زمین لرزه:

 شتاب (Acceleration) : وقتی پایتان را روی پدال گاز یا ترمز ماشین می گذارید، اتومبیل تندتر یا کندتر می شود. وقتی سرعت تغییر می کند ماشین شتاب می گیرد و یا شتاب آن کمتر می شود. این تغییر سرعت , شتاب نامیده می شود. به هنگام وقوع زمین لرزه نیز شتاب ایجاد می شود. شتاب اوج، بزرگترین شتاب ثبت شده در ایستگاه به هنگام وقوع زلزله است.
 
 شتاب نگار(Accelerogram): ثبت شتاب زمین به هنگام وقوع زلزله
 
  شتاب نگاشت(Accelerograph): وسیله ای است که شتاب زمین را به هنگام وقوع زمین لرزه ثبت می کند که  Accelerometer   هم نامیده می شود.
 
  گوه های افزایشی (Accretionary wedge) : رسوبات یا لایه بالایی روی یک ورقه تکتونیکی که به هنگام برخورد ورقه های اقیانوسی و قاره ای تجمع یافته و دگر شکل می گردند.این رسوبات از روی پوسته اقیانوسی فرو رونده تراشیده شده و به لبه ورقه قاره ای افزوده می شوند.
 
  گسل فعال (Active fault) :گسلی است که احتمال دارد در اینده, زلزله دیگری را ایجاد کند. اگر گسلی در ده هزار سال گذشته یک بار و یا بیشتر حرکت ایجاد کرده باشد به عنوان گسل فعال در نظر گرفته می شود.
 

علایم و بررسی زمین لرزه

هنگام ملاحظه مصائب، آسیب ها و تلفات بسیاری که زلزله ها باعث شده اند، بسیار طبیعی است که از خود بپرسیم ایا می توان از این وقایع اجتناب کرد و طبیعتاً اگر بتوانیم پیش از وقوع چنین فجایعی در مورد آنها هشدار بدهیم، زندگی های بسیاری نجات خواهند یافت.

هنگام ملاحظه مصائب، آسیب ها و تلفات بسیاری که زلزله ها باعث شده اند، بسیار طبیعی است که از خود بپرسیم آیا می توان از این وقایع اجتناب کرد و طبیعتاً اگر بتوانیم پیش از وقوع چنین فجایعی در مورد آنها هشدار بدهیم، زندگی های بسیاری نجات خواهند یافت... اما آیا می توان زمین لرزه ها را پیش بینی کرد؟

از لحاظ نظری کاملاً واضح است که اگر پارامترهای دخیل در تنش های پوسته زمین را بدانیم باید بتوانیم زلزله ها را پیش بینی کنیم. عقیده عمومی در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ این بود که با بررسی دقیق سابقه حرکات گسل ها، الگوهایی قابل پیش بینی به دست خواهند آمد. علاوه بر این تصور می شد که الگوهای غیرعادی کوتاه مدت رفتار حرکات گسل ها پیش از زمین لرزه قابل پیش بینی هستند و لذا می توان ساعت ها و روزها پیش از وقوع زمین لرزه به مردم اطلاع داد تا نواحی خطرنک را تخلیه کنند. اما امروز کاملاً روشن شده است که پیش بینی وقوع زمین لرزه بسیار پیچیده تر از آن است که در ابتدا تصور می شد. امروزه می دانیم که زلزله ها چه از لحاظ زمانی و چه از لحاظ مکانی گه گاهی و پرکنده هستند. به جای تلاش کردن برای پیش بینی اینکه چه هنگامی شهرهای ما ویران خواهند شد، باید بر اطمینان یافتن از سالم ماندن آنها هنگام بروز زلزله متمرکز شد.یکی از موانع عمده در پیش بینی دقیق زلزله این است که گسل ها جدا از هم عمل نمی کنند. هنگامی که در یک گسل شکست رخ می دهد، تنش حاصل می تواند به گسل دیگری منتقل شود و این امر ادامه می یابد. تغییر کشش درون پوسته زمین الگوهایی با تغییر تدریجی دارد که دانشمندان اطلاع دقیقی از آن ندارند.با این حال تلاش ها برای پیش بینی زلزله ها همچنان از راه های مختلف ادامه پیدا کرده است. این تلاش ها در ۲۰ سال گذشته عمدتاً در سه حوزه زیر متمرکز بوده است:

محیط زیست و کودکان و آموزش بازیافت به آنها

 ساختار درونی زمین:

پدید آمدن زلزله های اخیر که حاصل جابجایی در پوسته زمین است، و انفجار مواد مذاب از یک آتشفشان فعال، تنها نمایشگر قسمتهای پایانی از یک پروسه طولانی است که ساختار کنونی کره زمین را بوجود آورده است. پدیده­های زمین شناسی که در داخل زمین اتفاق می­افتند تنها در سایه توجه به تاریخچه کره زمین و نحوه تغییرات آن در طول سالیان کهن قابل شناخت است.در ابتدای پیدایش کره زمین، بدلیل بالا بودن دمای آن، تمام مواد تشکیل دهنده آن بصورت مذاب بودند که به دلیل تفاوت در وزن و چگالی این مواد، سه لایه اصلی در سطح زمین پدید آمده است. این تقسیم بندی بر اساس تفاوت خصوصیات شیمیایی مواد تشکیل دهنده آن قابل تشخیص است:

1- پوسته:

پوسته کره زمین لایه نسبتا کم عمقی است که این لایه سنگی سطحی، به دو نوع کلی تحت عنوان پوسته قاره­ای و پوسته اقیانوسی طبقه­بندی می­شود. پوسته اقیانوسی حدود 7 کیلومتر ضخامت داشته و از سنگهای آذرینی تحت عنوان "بازالت" تشکیل شده است. در مقابل ، پوسته قاره ای دارای ضخامت متوسط 35-40 کیلومتر است ولی در برخی مناطق کوهستانی ممکن است از 70 کیلومتر نیز تجاوز نماید. برخلاف پوسته اقیانوسی، که از مواد شیمیایی یکنواختی تشکیل شده است، پوسته قاره­ای شامل انواع مختلفی از سنگها می­باشد. قسمت فوقانی پوسته قاره­ای از سنگهای گرانیتی تشکیل شده، در حالی که قسمت تحتانی آن شبیه بازالت است.